لوازم اخلاقی میثاق غلیظ در روابط خانوادگی (تحلیلی از آیه 21 سوره نساء)

مهدیان فر, رضا

doi:10.22034/qve.2025.10018

لوازم اخلاقی میثاق غلیظ در روابط خانوادگی (تحلیلی از آیه 21 سوره نساء)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

رضا مهدیان فر

. دانشیار گروه تفسیر دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

10.22034/qve.2025.10018

چکیده

خانواده مهم‌ترین نهاد اجتماعی است که شرط پویایی و استواری آن، وجود روابط صحیح و پایدار میان همسران است. قرآن با تعبیر «میثاق غلیظ» افزون بر اشاره به اهمیت و جایگاه بلند پیمان همسری، به لوازم چنین تعبیری نیز اشاره می‌کند. در آیه 21 نساء ضمن یادآوری خاطرات شیرین دوران همسری، با یادکرد چنین پیمانی به پای‌بندی به لوازم آن هشدار می‌دهد. این تحقیق با هدف توجه دادن زوجین به جایگاه بلند پیمان همسری که با عبارت «میثاق غلیظ» که ترکیبی مقدس و متعالی است، به دنبال پیشگیری از فروپاشی کانون خانواده است. در این تحقیق با روش تحلیل محتوا و با گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه‌ای، اصولی چون وفاداری همسران، تکریم همسر، معاشرت به معروف به‌عنوان لوازم اخلاقی میثاق غلیظ در ازدواج و نگهداری به شایستگی، رها کردن به معروف، و احسان و مشورت همسران با یکدیگر به‌عنوان لوازم اخلاقی میثاق غلیظ در طلاق شناخته شدند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Ethical Implications of "Mithaq Ghaliz" in Family Relationships: An Analysis of Surah An-Nisa, Verse 21

نویسنده [English]

reza mahdianfar

Associate Professor, Department of Interpretation, University of Quranic Sciences and Education

چکیده [English]

The family is the most fundamental social institution, and its dynamism and stability depend on the presence of healthy and enduring relationships between spouses. The Quran, using the expression mithāq ghalīẓ (a solemn and firm covenant), not only highlights the significance and elevated status of the marital bond but also underscores the obligations associated with such a sacred commitment. In Surah An-Nisa (4:21), while recalling the cherished memories of marital life, the Quran warns spouses to remain committed to this covenant. This study aims to emphasize the esteemed position of the marital bond, referred to as mithāq ghalīẓ, a sacred and elevated expression, in order to prevent the disintegration of the family unit. Using content analysis and a library-based research method, the study identifies fundamental principles such as spousal loyalty, respect for one’s partner, and righteous companionship (ma‘rūf), as essential ethical components of the mithāq ghalīẓ in marriage. Additionally, the study highlights moral obligations in divorce, including dignified separation, benevolence, and mutual consultation between spouses.

کلیدواژه‌ها [English]

Mithāq Ghalīẓ
Ethical Obligations
Family Relationships
Surah An-Nisa 4:21

مراجع

قرآن کریم.
نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم: انتشارات پارسایان، 1383ش.
ابن حیون، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، قم: موسسه آل البیت^، 1385ق.
ابن سینا، حسین، تدبیر المنازل، ترجمه به ابن سینا و تدبیر منزل، مترجم: محمد نجمی زنجانی، تهران: مجمع ناشر کتاب، 1319ش.
ابن عاشور، محمد طاهر، التحریر و التنویر، بیروت: موسسه التاریخ العربی، 1420ق.
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، نشر دار صادر، 1414ق.
احمدیه، مریم، معاشرت به معروف، مطالعات راهبردی زنان، ش 52، تابستان 1390ش.
حلی، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان، قم: انتشارات مرتضوی، 1425ق.
حمیری، عبد الله بن جعفر، قرب الاسناد، قم: موسسه آل البیت^، 1413ق.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تهران، کتاب، 1404ق.
شریفی، عنایت، نقش مصادیق فقهی و حقوقی معاشرت به معروف در تحکیم خانواده از منظر قرآن کریم، پژوهشنامه معارف قرآنی، ش 46، پاییز 1400ش.
شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم: موسسه آل البیت، 1409ق.
صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن، قم: فرهنگ اسلامی، 1406ق.
طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، اسلامی، 1417ق.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، مصحح: فضل الله طباطبایی و هاشم رسولی، تهران: ناصر خسرو، 1372ش.
طریحی، فخرالدین بن محمدعلی، مجمع البحرین و مطلع النیرین، تهران: بعثت، 1374ش.
فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم: اسوه، 1376ش.
فضل الله، محمد حسین، من وحی القرآن، بیروت: دار الملاک، 1419ق.
قطب، سید، فی ظلال القرآن، بیروت: دار الشروق، 1425ق.
کاوه، سعید، همسران و بی‌وفایی و خیانت، تهران: انتشارات سخن، 1387ش.
گنابادی، سلطان محمد، بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت: مؤسسۀ الأعلمی للمطبوعات، 1408ق.
محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1363ش.
محمدی سرپیری، فریده، احمدرضا رفیعی فروشانی، فرسیما خامسی پور، ماهیت وفاداری زوجین از دیدگاه حقوقی، فقهی و روانشناسی و جایگاه آن در خانواده، فصلنامه فرهنگی–تربیتی، زنان و خانواده، سال نهم، شماره 29، 1393ش.
مدرسی، محمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین×، 1419ق.
مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360ش.
مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1430ق.
مصطفوی، حسن، تفسیر روشن، تهران: مرکز نشر کتاب، 1380ش.
مغنیه، محمد جواد، الکاشف، قم: دارالکتاب الاسلامی، 1424ق.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1371ش.
ملکوتی‌خواه، اسماعیل، معناشناسی «میثاق غلیظ» در پیمان همسری و بررسی مولفه‌های بنیادین وفاداری به آن، مطالعات راهبردی زنان، ش 52، تابستان 1390ش.
موسوی سبزواری، سید عبد الاعلی، مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن، بیروت: اهل بیت^، 1409ق.
مؤمنی جاوید، مهرآور، شعاع کاظمی، مهرانگیز، دیدگاه‌های نظری خیانت زناشویی و بهبود روابط/با تأکید بر راهبردهای عملی مشاوره‌ای، تهران: انتشارات آوای نور، 1390ش.
نقیبی، سید ابوالقاسم، زمانی، زری، نقش وفاداری در اعتمادآفرینی و راهبردهای توسعه آن در نهاد خانواده با رویکرد به آیات و روایات، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، دوره 13، ش 52، ص 7-53، 1390ش