بررسی نسبیت اخلاق از منظر آیات قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیارجامعۀ المصطفی العالمیه

چکیده

چکیده
ادیان الهی ازجمله دین اسلام و آموزه‌های آن به‌ویژه قرآن کریم، به اخلاق و مؤلفه‎های آن به‌صورت ویژه توجه کرده‌اند. مطالعه ادیان الهی ازجمله دین مبین اسلام، گویای نقش اخلاق در عرصه‌های مختلف زندگی بشری است. یکی از مسائل بسیار مهم که محل بحث آن در علم اخلاق نمی‌باشد بلکه در علم دیگری به نام فلسفه اخلاق مطرح می‌شود و به‌اصطلاح از مبادی تصدیقی علم اخلاق بوده، مسئله اطلاق و نسبیت گزاره‌های اخلاقی است. فراتر از طرح رویکردها و دیدگاه‌ها، نتایج و پیامدهای مهم نظری و عملی این مسئله بوده که از جمله اندیشۀ نسبیت‌گروی در اخلاق، پیامدهای ناگواری را به‌ دنبال داشته است. ظهور برخی بحران‎های اخلاقی در میان برخی جوامع بشری بر اساس رواج این اندیشه است. فروکاهیده‌شدن اخلاق در عصر حاضر و آن در حد تمایلات و سلایق، توافقات و قراردادهای فردی یا جمعی، موجب التزام به دیدگاه نسبیت‌گرایی اخلاقی شده است. از جمله آثار زیان‌بار پذیرش این اندیشه در جوامع اسلامی، عصری و نسبی‌بودن گزاره‌های دینی (گزاره‌های اخلاقی) و نفی جاودانگی، کمال و خاتمیت دین اسلام خواهد بود. بر اساس این رهیافت، واکاوی اثبات نظریه مطلق‌گرایی از منظر نصوص دینی و عمدتاً آیات قرآنی اهمیت و ضرورت مضاعفی پیدا می‌کند.
این مسئله با رویکرد قرآنی، تاکنون مورد پژوهش اندیشمندان علوم قرآنی و مفسران اعم از عامه و خاصه، به‌صورت مستقل قرار نگرفته است؛ البته برخی مفسران با توجه به برخی آیات، در این مسئله ورود نموده و نظرهای متفاوتی نیز ابراز داشته‌اند؛ اما با بررسی در منابع و متون تفسیری مختلف به این نتیجه رسیده می‌شود که اکثر مفسران قدیم و جدید به این مسئله مهم ورود پیدا نکرده‌اند. در این جستار، بر اساس برخی آیات قرآنی و طرح دیدگاه برخی مفسران، به‌ اثبات دیدگاه «مطلق‌گرایی حداقلی در اخلاق» پرداخته می‌شود.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A STUDY OF THE RELATIVITY OF ETHICS FROM THE PERSPECTIVE OF QURANIC VERSES

نویسنده [English]

  • Seyed Mohammad Mirhashemi,
Assistant Professor of Al-Mustafa International University
چکیده [English]

Abstract
Divine religions, including Islam and its teachings, especially the Holy Qur'an, have paid special attention to ethics and its components. The study of divine religions, including the religion of Islam, shows the role of morality in various areas of human life. One of the most important issues that is not discussed in ethics but is raised in another science called philosophy of ethics and is one of the so-called affirmative principles of ethics, is the issue of absoluteness and relativity of moral propositions. Beyond putting forth opinions and viewpoints, there have been important theoretical and practical results and implications of this issue, which, including the idea of ​​relativism in ethics, has had dire consequences. The emergence of some moral crises in some human societies is based on the prevalence of this idea. The decline of morality in the present age, to the extent of individual or collective tendencies, agreements and contracts, has led to a commitment to the view of moral relativism. Among the harmful effects of accepting this idea in Islamic societies will be the modernity and relativity of religious propositions (moral propositions) and the denial of the immortality, perfection and finality of Islam. According to this approach, the analysis of the proof of the theory of absolutism from the perspective of religious texts and mainly Quranic verses becomes doubly important and necessary.
This issue, with the Qur'anic approach, has not been studied independently by thinkers of Qur'anic sciences and commentators, both Shiites and Sunnis; Of course, some commentators, according to some verses, have entered into this field and have expressed different opinions; But a review of various sources and interpretive texts leads to the conclusion that most of the old and new commentators have not entered into this important issue. In this article, based on some Quranic verses and the views of some commentators, the view of "minimal absolutism in morality" is proved.

کلیدواژه‌ها [English]

  • KEYWORDS: Ethics
  • Moral Absolutism
  • Relativity ff Moral Propositions
  1. منابع

    1. قرآن کریم، ترجمه مکارم شیرازی، ناصر، مؤسسه فرهنگی و هنری مشعر، تهران: چاپ دوم، 1391 ش.
    2. ابن‌منظور، جمال‌الدین محمد بن مکرم، لسان العرب، دار الفکر، بیروت: 1410 ه.
    3. ابن فارس، ابوالحسین احمد بن زکریا، معجم مقاییس اللغه، مکتب الاعلام الاسلامی، قم: 1404 ه.
    4. اسکندری، مصطفی، گزاره‎های اخلاقی از سقراط تا علامه طباطبایی، انتشارات مهر اندیش، تهران: 1380 ش.
    5. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، مؤسسه اعلمی للمطبوعات، بیروت: 1430 ه.
    6. جمعی از نویسندگان، نگاهی نو به نظریه نسبیت اخلاق، مجله آینه معرفت، ش 27، تابستان 1390 ش.
    7. جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، تحقیق: احمد قدسی، انتشارات اسراء، قم: چاپ پنجم، 1389 ش.
    8. ــــــ، دین‌شناسی، تحقیق: محمدرضا مصطفی‎پور، مرکز نشر اسراء، قم: چاپ نهم، 1396 ش.
    9. ــــــ، مبادی اخلاق در قرآن، مرکز نشراسراء، قم: چاپ پنجم، 1385 ش.
    10. خواص، احمد و دیگران، فلسفه اخلاق با تکیه بر مباحث تربیتی، دفتر نشر معارف، قم: چاپ دوم، 1386 ش.
    11. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، انتشارات دانشگاه، تهران: چاپ سوم،1380 ش.
    12. دیلمی، احمد، آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، دفتر نشر معارف، قم: چاپ دوازدهم، 1382 ش.
    13. رشیدرضا، سید محمد، تفسیر القرآن الحکیم (تفسیرالمنار)، دارالکتب العلمیه، بیروت: 1426 ق.
    14. رضوان طلب، محمدرضا، نظام اخلاقی از منظرقرآن کریم، مجله مطالعات تفسیری، سال اول، ش 2، تابستان 1389 ش.
    15. زبیدی، محمدمرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، دارالفکر، بیروت: 1414 ه.
    16. ژکس، فلسفه اخلاق (حکمت عملی)، ترجمه: حسین ابوالقاسم‎پور، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران: چاپ دوم، 1362 ش.
    17. سبحانی، جعفر، حسن و قبح عقلی یا پایه‎های اخلاق جاویدان، نگارش: علی ربانی گلپایگانی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران: چاپ دوم،1370 ش.
    18. صانعی دره‌بیدی، منوچهر، فلسفه اخلاق و مبانی رفتار، انتشارات سروش، تهران: 1377 ش.
    19. طباطبایی، سید محمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، انتشارات صدرا، تهران: چاپ دوم، 1368 ش.
    20. ــــــ، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت: چاپ دوم، 1422 ه.
    21. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، المکتبة المرتضویه، تهران: 1365 ش.
    22. غرویان، محسن، فلسفه اخلاق، نشر پیک جلال، قم: چاپ دوم، 1379 ش.
    23. فخر رازی، فخرالدین ابوعبدالله، تفسیرالکبیر (مفاتیح الغیب)، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت: 1401 ه.
    24. فیومی، احمد بن محمد بن علی، المصباح المنیر، مؤسسه دار الهجره، قم: چاپ سوم، 1425 ه.
    25. قطب، سید، اسلام آیین فطرت، ترجمه: ابراهیم میرباقری، بی‌نا، تهران: 1349 ش.
    26. ــــــ، الدراسات الاسلامیه، ترجمه: محمدجعفر امامی شیرازی، نسل جوان، قم: بی‌تا.
    27. ــــــ، العدالة الاجتماعیة فی الاسلام، ترجمه: سیدهادی خسروشاهی، محمد گرامی، قم: بوستان کتاب، 1397 ش.
    28. ــــــ، فی ظلال القرآن، بیروت: دارالشرق، 1417 ه.
    29. ــــــ، مرگ و زندگی، ترجمه: نورمحمد امراء، نشر احسان، تهران: 1384 ش.
    30. کتاب مقدس، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
    31. کیت وارد، مسیحیت و اخلاق، ترجمه: حسن قنبری، مجله هفت آسمان، ش 16، 1381 ش.
    32. کیلی، بابوروس، اخلاق در آموزه‎های مسیحی، مجله اخلاق، ش 7، بهار 1386 ش.
    33. مصباح یزدی، محمدتقی، تهاجم فرهنگی، تحقیق: عبد الجواد ابراهیمی، مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم: 1381 ش.
    34. ــــــ، دین و اخلاق، مجله قبسات، ش 3،1378 ش.
    35. ـــــ، فلسفه اخلاق، نگارش: احمدحسین شریفی، شرکت چاپ و نشر بین الملل، تهران: 1381 ش.
    36. ــــــ، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم: 1384 ش.
    37. مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، انتشارات صدرا، تهران: 1367 ش.
    38. مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، انتشارات نسل جوان، قم: چاپ چهارم، 1391 ش.
    39. مناخیم کلنر، اخلاق یهودی، ترجمه: مهدی حبیب اللهی، مجله هفت آسمان، ش 17، بهار 1382 ش.
    40. میرهاشمی، سید محمد، مطلق‌گرایی در اخلاق، مؤسسه بوستان کتاب، قم: 1389 ش.