رابطه فمینیسم و قرآن با تأکید بر آیه قوامون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه المصطفی (ص) نویسنده مسئول.

2 عضو هیأت علمی و استادیار گروه آمار دانشگاه قم.

چکیده

 
چکیده
با گسترش مباحث جدید در حوزه علوم اجتماعی و انسانی، دیدگاه‌های نو برای تبیین علل گوناگون و مختلف از یک متن در دوره‌های تاریخی ارائه شده است. ازجمله این دیدگاه‌ها، طرح مفهوم فمینیسم و رابطه آن با قرآن است. استفاده از این مفهوم می‌تواند به تبیین علت تفاوت بعضی از آرای تفسیری در برخی از آیات قرآن کریم در ادوار تاریخی مسلمانان کمک شایسته‌ای کند. در این جُستار آرای مفسران درباره عبارت قرآنی «الرِّجالُ قَوّامُونَ عَلَی نساء...» پس از طبقه‌بندی و تحلیل، ارزیابی شده و در این میان کوشش شده است تا اختلاف‌نظر مفسران بر اساس پدیده فمینیسم در دوره‌های مختلف تاریخی فهم و تحلیل شود. بر مبنای یافته‌های این بررسی در دوره معاصر تاریخ تفسیر به دلیل مطرح‌شدن گفتمان فمینیسم در غرب و وارد شدن آن به جوامع اسلامی که در نتیجه آن، اندیشه برابری میان زن و مرد در جهان اسلام شکل گرفت و اندیشه‌های مدرن غربی به جهان اسلام وارد شد، موجب شکل‌گیری یک تقابل ذهنیت و فرهنگ مسلمانان با واقعیت‌های عینی شد، در نتیجه برداشت جدیدی از واژه «قیمومیت» در آیه موردبحث، مطرح شده است که در دوران قبل از معاصر، به تسلط و حکومت مرد بر زن تفسیر می‌شده که در دوره معاصر این تفسیر بیشتر به‌صورت استعدادهای ویژه هر جنس و مسئولیت‌های آن در قبال آن نمود پیدا کرده است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The relationship between feminism and the Qur'an with emphasis on the verse of Qawamoon

نویسندگان [English]

  • Javad Moslehi 1
  • Sajad Noorian 2
1 (Qom seminary graduate and PhD student in Quran and Psychology / Quran and Hadith Complex, Al-Mustafa (PBUH) International University (responsible and first author)
2 (Faculty Member and Assistant Professor, Department of Statistics, University of Qom) (Co-author)
چکیده [English]

Abstract
With the development of new topics in the field of social sciences and humanities, new perspectives have been presented to explain the various causes of a text in historical periods. One of these views is the design of the concept of feminism and its relation to the Holy Qur'an. The use of this concept can help to explain the reason for the difference of some interpretive opinions in some verses of the Holy Quran in the historical periods of Muslims. In this research, the opinions of the commentators on the Qur'anic phrase الرجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساء " Men are the managers of women ..." have been classified, analyzed and evaluated, and in the meantime, an attempt has been made to base the differences of opinion of the commentators on the phenomenon of feminism in different periods of the history of interpretation. Based on the findings of this study in the contemporary period of the history of interpretation, due to the introduction of the discourse of feminism in the West and its entry into Islamic societies, as a result of which the idea of equality between men and women was formed in the Islamic world and modern Western ideas entered the Islamic world, has led to the formation of a confrontation between the mentality and culture of Muslims with objective realities. As a result, a new interpretation of the word "guardianship" has been proposed in the verse under discussion, which in the pre-contemporary period was interpreted as male domination over women, but in the contemporary period this interpretation is more in the form of special talents of each sex and its responsibilities has appeared.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Quran
  • Discourse
  • Feminism
  • Qawamun (managers)
  • Rijal (Men)
  • Nisa (women)
  1.  

    منابع

    1. قرآن کریم، ترجمه: محمدعلی رضایی اصفهانی و جمعی از اساتید جامعة المصطفی، قم، انتشارات المصطفی، چاپ دوم، 1388.
    2. آذربایجانی، مسعود، «اشتغال زنان در جامعه»، مجموعه مقالات هم‌اندیشی بررسی مسائل و مشکلات زنان، اولویت‌ها و رویکردها، ۱۳۸۰.
    3. ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، دارالکتب العلمیه، بیروت: 1419ق.
    4. ابن‌فارس، احمد، ترتیب مقاییس اللغه، ترتیب و تنقیح: سعیدرضا علی‌عسکری و حیدر مسجدی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم: ۱۴۱۰.
    5. الویری، محسن، اخلاقی، محمدحسن، «جایگاه نخبگان در تغییر اجتماعی با توجه به قرآن و عصر نبوی»، قرآن و علم، دوره 13، شماره 24، بهار و تابستان 1398.
    6. امین، سیده نصرت، (بانوی اصفهانی)، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، انتشارات نهضت زنان مسلمان، تهران: 1361ش.
    7. بهشتی، سعید و مریم احمدی‌نیا، تبیین و بررسی نظریه تربیتی فمینیسم و نقد آن از منظر تعلیم و تربیت اسلامی، تربیت اسلامی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تهران: 1385.
    8. بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل واسرار التاویل، دارالکتب‌ العلمیه، بیروت: 1408ق.
    9. بیهقی، ابوبکر احمد بن حسین، دلایل النبوة، تحقیق: عبدالعلی قلعجی، بیروت: 1975.

    10. پارسا، فروغ، «مباحثی در حقوق زوجه؛ حق مهریه و نفقه»، فصلنامه علوم انسانی دانشگاه الزهرا (علیهاالسلام‌)، شماره 41، 1381.

    11. پاکتچی، احمد، تاریخ تفسیر قرآن کریم، انتشارات دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام)، تهران: 1391.

    12. پاک‌نیا محبوبه و مرتضی مردی‌ها، سیطره جنس، نشر نی، تهران: 1390.

    13. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و دررالکلم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم: ۱۳۶۶.

    14. جعفری، نعمت‌اله، بادکوبی، مهدی، اصول و راهکار‌های تفسیر قرآن بر اساس مقتضیات زمان، قرآن و علم، دوره 12، شماره 23، پاییز و زمستان 1397.

    15. جعفری، یعقوب، تفسیر کوثر، نشر هجرت، قم: ١٣٧۶.

    16. جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، مرکز نشر اسراء، قم: ۱۳۸۸.

    17. حرانی، حسن بن شعبه، تحف العقول من آل‌الرسول (ص)، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم: ۱۴۰۴.

    18. حسینی همدانی، سید محمدحسین، انوار درخشان، کتاب‌فروشی لطفی، تهران: 1404ق.

    19. حسینی‌زاده، سید علی، نقد و بررسی مبانی انسان‌شناختی فمینیسم لیبرال و دلالت‌های تربیتی آن از نگاه اسلام، رساله دکتری، دانشگاه تهران: دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، ۱۳۹۰.

    20. دهقانی فارسانی، یونس، نقش میثاق اجتماعی در تفسیر قرآن، رساله کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام)، 1387.

    21. رضایی اصفهانی، محمدعلی، شبهات روزآمد، انتشارات پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن، قم: 1391.

    22. روح‌افزا، فرشته، «مقایسه خانواده در اسلام و غرب»، مجموعه مقالات سومین نشست و اندیشه‌های راهبردی زن و خانواده، انتشارات پیام عدالت، تهران: 1391.

    23. رودگر، نرجس، فمینیسم؛ تاریخچه، نظریات، گرایش‌ها، نقد، دفتر نشر مطالعات و تحقیقات زنان، قم: 1388.

    24. زمخشری، محمود، الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، دارالکتاب العربی، بیروت: چاپ سوم، 1407.

    25. زیبایی‌نژاد، محمدرضا، فمینیسم و دانش‌های فمینیستی، دفتر نشر مطالعات و تحقیقات زنان، قم: 1382.

    26. سعداوی، نوال، پیشتازان آزادی زنان در بین عرب، ترجمه: مجید فروتن و رحیم مرادی، بولتن مرجع فمینیسم، انتشارات بین‌المللی الهدی، تهران: 1378.

    27. سویزی، مهری، «گفتمان فمینیسم و ماندگاری ظلم»، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، سال 7، شماره 28، 1384.

    28. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن ابن بکر بن محمد، تفسیر الجلالین، مؤسسه النور للمطبوعات، بیروت: 1416ق.

    29. شریف رضی، محمد بن حسین، نهج‌البلاغه، ترجمه: سید جعفر شهیدی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران: 1373.

    30. شهشهانی، سهیلا، نگاهی گذرا به جنبش‌های زنان در ایران، بولتن مرجع فمینیسم، انتشارات بین‌المللی الهدی، تهران: 1378.

    31. صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، انتشارات فرهنگ اسلامی، قم: ۱۳۶۵.

    32. صدوق، محمد بن علی ابن بابویه، علل الشرائع، انتشارات داوری، قم: بی‌تا.

    33. طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم: 1374.

    34. طبرسی فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ‌انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، تهران: 1377ش.

    35. ــــــ، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات ناصر خسرو، تهران: ۱۳۷۲.

    36. طبری، محمد بن جریر، ترجمه تفسیر طبری، تصحیح و اهتمام: حبیب یغمائی، انتشارات توس، تهران: 1356.

    37. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تحقیق: سید احمد حسینی، کتابفروشی مرتضوی، تهران: چاپ سوم، 1375 ش.

    38. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، دار احیاء التراث العربی، بیروت: ۱۴۱۴.

    39. علیجانی، رضا، نهضت بیداری زنان در ایران، بولتن مرجع فمینیسم، انتشارات بین‌المللی الهدی، تهران: 1378.

    40. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله‏، کنز العرفان فى فقه القرآن، تحقیق: قاضى ‏سید محمد، مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى، ‏تهران: 1419ق.

    41. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، انتشارات هجرت، قم: چاپ دوم، 1410 ق.

    42. فریدمن، جین، فمینیسم، ترجمه: فیروزه مهاجر، نشر آشیان، تهران: 1381.

    43. فضل‌الله، محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، دارالملاک للطباعه و النشر، بیروت: 1419.

    44. فیض کاشانی، ملا محسن، تفسیر صافی، انتشارات صدر، تهران: ۱۴۱۵.

    45. قرشی، سید علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، بنیاد بعثت، تهران: چاپ سوم، 1377ش.

    46. کاشانی، ملا فتح‌الله، منهج الصادقین فی الزام المخالفین، انتشارات علمی، تهران: 1336.

    47. گیلانی، نرگس، بررسی روابط اجتماعی زن از منظر قرآن و فمینیسم، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم - دانشکده علوم قرآنی، تهران: 1391.

    48. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، دار إحیاء التراث العربی، بیروت: چاپ دوم، 1403 ق.

    49. مردی‌ها، مرتضی، «مبانی فلسفی فمینیسم رادیکال»، فصلنامه سیاست، دوره 38، شماره 2، 1387.

    50. مصطفوی، حسن، تفسیر روشن، مرکز نشر کتاب، تهران: 1380ش.

    51. مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران: انتشارات صدرا، 1357.

    52. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، تهران: ۱۳۷۴.

    53. نجفی خمینی، محمدجواد، تفسیر آسان، انتشارات اسلامی، تهران: 1398.

    54. نکونام، جعفر و سجاد محمدفام، «تحلیل تحول آراء تفسیری بر اساس مفهوم گفتمان»، فصلنامه پژوهش دینی، شماره 34، 1396.

دوره 14، شماره 27
سال چهاردهم، شماره 27، پاییز و زمستان 1399ش
اسفند 1399
صفحه 131-156
  • تاریخ دریافت: 13 بهمن 1398
  • تاریخ بازنگری: 06 اسفند 1399
  • تاریخ پذیرش: 08 تیر 1399