نقش اراده و اختیار در پدیدآیی و تحول شخصیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 جامعه المصطفی العالمیه/ روانشناسی/ دانش پژوه

2 عضو هیئت علمی جامعه المصطفی/ مجتمع امین

3 دانشیار جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

پژوهش حاضر با هدف تعیین نقش اراده و اختیار در پدیدآیی و تحول شخصیت از منظر اسلام و روان‌شناسی انجام شده است. برای تحقق این هدف، نظر اندیشمندان مسلمان و روان‌شناسان، موردمطالعه قرار گرفت و با گردآوری اطلاعات درباره نظرات و رویکردهای مختلف از روش توصیفی ـ تحلیلی استفاده شد. یافته‌های تحقیق بیانگر این است که «جبر زیستی ـ روانی» ارائه‌شده در مکتب روان‌تحلیل‌گری و نیز «جبر محیطی» ارائه‌شده در مکتب رفتارگرایی و همچنین «نگاه افراط‌گرایانه به اراده انسان» و انتساب «اراده آزاد» به انسان توسط مکتب انسان‌گرایی، هیچ‌کدام تبیین صحیحی از ماهیت انسان نیستند. عوامل فیزیکی، زیستی، روانی و اجتماعی، هرگز تعیین‌کننده افعال اختیاری بشر نبوده، بلکه فقط زمینه‌ساز گزینش و اختیار او هستند. شخصیت انسان در صورتی متعالی خواهد بود که اراده انسان همسو با اراده متعالی؛ یعنی اراده خداوند متعال قرارگرفته و بر اساس شریعت الهی اقدام نموده و با استفاده از استعدادهای خدادادی مانند قوه تعقل، خوب را از بد تشخیص داده و مقهور عوامل دیگر تأثیرگذار در شخصیت که به آن‌ها نگاه اعدادی و در حد اقتضا داریم، قرار نگیرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Role of Will and Volition in the Emergence and Evolution of Personality

نویسندگان [English]

  • Abbas Javanshir 1
  • mohammad sadegh shojaei 2
  • mohammad javad zarean 3
1 Graduate of the seminary and PhD student in Quran and Psychology at Al-Mustafa International University
2 Assistant Professor at Al-Mustafa International Research Institute
3 Associate Professor of the Mustafa International University
چکیده [English]

The present study seeks to determine the role of will and volition in the emergence and evolution of personality from the perspective of Islam and psychology. To achieve this goal, the views of Muslim thinkers and psychologists were studied and the descriptive-analytical method was used by collecting data concerning the various views and approaches. The findings of this study indicate that the “psycho-biological determination” presented in the school of psychoanalysis and the “environmental determination” presented in the school of behaviorism, as well as the “extremist view of the human “will” and the attribution of “free will” to human-being by the school of humanism, none of them are a correct explanation of human nature. Physical, biological, psychological and social factors never determine human voluntary actions, but only provide the grounds for choice. Human personality will be transcendent if human “will” is along with the transcendent will, that is, the will of God Almighty, and he acts according to the divine law and uses God-given talents such as intellect to distinguish good from evil and should not be overwhelmed by other influential factors in the personality those are no the sufficient reasons but providing and insufficient ones.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Will
  • Volition
  • Emergence of Personality
  • Personality Evolution
  • Effective Factors on Personality

مراجع

  1. ترجمه قرآن کریم، رضایی اصفهانی، محمدعلی، ‌موسسه تحقیقاتی فرهنگی دارالذکر، قم: 1383.
  2. ابن‌حزم، علی بن احمد، الفصل فی الملل و الأهواء و النحل، دارالفکر، بیروت: 1980 م.
  3. ابن‌خلدون، عبدالرحمن، مقدمه ابن خلدون، آگاه، تهران: 1398.
  4. ابن‌رشد، محمد بن احمد، تلخیص کتاب النفس، مکتبه النهضه المصریه، قاهره: 1950 م.
  5. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النفس من کتاب الشفاء، مکتب الإعلام الإسلامی، قم: 1375.
  6. ــــــ، الهیات نجات، ترجمه: یحیی یثربی، فکر روز، تهران: 1370.
  7. ابن‌طفیل، حی بن یقظان، دار الآفاق الجدیده، بیروت: 1974 م.
  8. ابن‌فهد حلی، احمد بن محمد، عدة الداعی و نجاح الساعی، دار الکتاب الاسلامیه، بیروت: بی‌تا.
  9. ابن‌مسکویه، احمد، تهذیب الأخلاق و تطهیر الأعراق، بیدار، قم: 1371.
  10. احمدی، علی‌اصغر، روانشناسی شخصیت از دیدگاه اسلامی، امیرکبیر، تهران: 1374.
  11. آیسنک، هانس جی، افول امپراتوری فرویدی، ترجمه: یوسف کریمی، سمت، تهران: 1379.
  12. بشیری، ابوالقاسم؛ حیدری، مجتبی، روان‌شناسی شخصیت، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره، قم: 1396.
  13. بونژه، ماریو؛ آردیلا، روبن، فلسفه روان‌شناسی و نقد آن، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم: 1388.
  14. پروین و جان، شخصیت، نظریه و پژوهش، آییژ، تهران: 1381.
  15. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، مکتب‌های روان‌شناسی و نقد آن، سمت، تهران: 1380.
  16. جرجانی، سید شریف، شرح المواقف، منشورات الشریف الرضی، قم: 1419 ق.
  17. جوانشیر، عباس، انسان کامل ازنظر آبراهام مزلو و بازبینی آن نظریه با توجه به مبانی اسلامی، اولین همایش قرآن و روانشناسی، تهران: 1399.
  18. حافظ‌نیا، محمدرضا، روش تحقیق در علوم انسانی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران: 1380.
  19. حلی، جمال‌الدین، کشف المراد، ترجمه: ابوالحسن شعرانی، هرمس، تهران: 1388.
  20. خمینی، روح‌الله، طلب و اراده، ترجمه: سید احمد فهری، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی شرکت افست، تهران: 1362.
  21. دینای، رابرت، سه مکتب روان‌شناسی، ترجمه: احمد جلالی، پادرا، تهران: 1381.
  22. الرازی، محمد بن زکریا، الطب الروحانی، مکتبه النهضه المصریه، القاهره: 1978 م.
  23. راس، آلن اُ، روانشناسی شخصیت (نظریه‌ها و فرایندها)، ترجمه: سیاوش جمالفر، روان، تهران: 1386.
  24. رایکمن، ریچارد. نظریه‌های شخصیت. ترجمه: مهرداد فیروزبخت، ارسباران، تهران: 1391.
  25. شجاعی، محمدصادق، درآمدی بر روان‌شناسی تنظیم رفتار با رویکرد اسلامی، دارالحدیث، قم: 1397.
  26. ــــــ، دیدگاه‌های روان‌شناختی حضرت آیت‌الله مصباح یزدی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی4، قم: 1392.
  27. ــــــ، روان‌شناسی اسلامی (مبانی، تاریخچه و قلمرو)، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، قم: 1396.
  28. ــــــ، شخصیت از دیدگاه صفات (نظریه‌های روانشناسی و اسلامی)، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم: 1396.
  29. شکرشکن، حسین و دیگران، مکتب‌های روانشناسی و نقد آن، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، تهران:1382.
  30. شمالی، عبده، دراسات فی تاریخ الفلسفة العربیة الإسلامیة و آثار رجالها، بیروت: مطبعه النشر، 1960.
  31. شولتز، دوان، بی؛ شولتس، سیدنی آلن، نظریه‌های شخصیت، با ترجمه یحیی سیدمحمدی، تهران: ویرایش، 1398.
  32. شیرازی، صدرالدین، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلی الاربعة، دار إحیاء التراث العربی، بیروت: 1981 م.
  33. صدوق، محمد بن بابویه، التوحید، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، قم: 1416 ق.
  34. طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، دفتر انتشارات اسلامی، قم: 1374.
  35. ــــــ، نهایة الحکمه، مؤسسه النشر الاسلامیه التابعه لجماعه المدرسین، قم: 1416 ق.
  36. عبدلی، هادی؛ بشیری، ابوالقاسم؛ ناروئی نصرتی، رحیم؛ «هشیار و ناهشیار در روان‌تحلیل‌گری و مقایسه آن با اندیشه‌های علامه طباطبایی ره»، مجله روانشناسی و دین، سال دهم، شماره سوم، پیاپی 39، پاییز 1396.
  37. غزالی، ابوحامد محمد، إحیاء علوم الدین، دار الکتب العربی، بیروت: بی‌تا.
  38. ــــــ، تهافت الفلاسفه، دار المکتبه الهلال، بیروت: 1994 م.
  39. ــــــ، روضة الطالبین و عمدة السالکین، دار النهضه الحدیثه، بیروت: بی‌تا.
  40. ــــــ، معارج القدس فی مدارج معرفه النفس، دار الآفاق الجدیده، بیروت: 1975 م.
  41. فارابی، محمد بن محمد، آراء أهل المدینه الفاضله و مضاداتها، دار و مکتبه الهلال، بیروت: بی‌تا.
  42. ــــــ، کاوشی در باب اخلاق فضیلت از نگاه فارابی، ترجمه: نواب مقربی، مؤسسه بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران: 1390.
  43. فارسی‌نژاد، علیرضا؛ زارعی، علیرضا، «ابتکار فیض کاشانی در تبیین نظریه أمر بین الأمرین»، فصلنامه آینه معرفت (دانشگاه شهید بهشتی)، بهار 1394.
  44. فتحعلی خانی، محمد، آموزه‌های بنیادین علم اخلاق، مرکز جهانی علوم اسلامی، قم: 1379.
  45. فخر رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، النفس و الروح و شرح قوامهما، معهد الأبحاث الإسلامیه، اسلام‌آباد: 1968 م.
  46. ــــــ، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، دار إحیاء التراث العربی، بیروت: 1420 ق.
  47. فرقانی، مرتضی؛ نوری، نجیب‌الله؛ شیخ‌شعاعی، علیرضا، نگاهی به روانشناسی اسلامی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم: 1391.
  48. فیروزیان، شبیر، مقدمه‌ای بر روان‌شناسی از دیدگاه قرآن بر اساس آثار آیت‌الله مصباح یزدی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره، قم: 1398.
  49. فیست، جس؛ فیست، گرگوری، نظریه‌های شخصیت. ترجمه: یحیی سیدمحمدی. روان، تهران: 1398.
  50. کلمن، جیمز سی، روانشناسی نابهنجاری و زندگی نوین، دانشگاه الزهراB، تهران: 1377.
  51. کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، دار الکتب الاسلامیه، تهران: 1363.
  52. لاندین، رابرت ویلیام، نظریه‌ها و نظام‌های روانشناسی، انتشارات ویرایش، تهران: 1378.
  53. مای لی، ر. و پ. ربرتو. ساخت، پدیدآیی و تحول شخصیت. ترجمه: محمود منصور. سمت، تهران: 1387.
  54. مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش فلسفه، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران: 1364.
  55. ــــــ، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، سازمان تبلیغات اسلامی، قم: 1380.
  56. ــــــ، معارف قرآن: خداشناسی، کیهان‌شناسی، انسان‌شناسی، مؤسسه در راه حق، قم: 1367.
  57. مطهری، مرتضی، فلسفه اخلاق، صدرا، قم: 1366.
  58. مک کرا، رابرت؛ کاستا، پل، شخصیت در بزرگ‌سالی (نظریه پنج عاملی شخصیت)، ترجمه: مسعود جان‌بزرگی و مبین صالحی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم: 1397.
  59. مکارم شیرازی، ناصر، برگزیده تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران: 1374.
  60. نجاتی، محمدعثمان، علم النفس: روان‌شناسی از دیدگاه دانشمندان مسلمان، ترجمه: سعید بهشتی، رشد، تهران: 1388.
  61. نمازی اصفهانی، محمود، «ارزش اختیار از دیدگاه اسلام و اگزیستانسیالیسم»، معرفت فلسفی، سال هفدهم، شماره دوم، پیاپی 66، زمستان 1398.
قرآن و علم
دوره 15، شماره 28
سال پانزدهم، شماره 28، بهار و تابستان 1400 ش
شهریور 1400
صفحه 176-210

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 24 شهریور 1400
  • تاریخ پذیرش: 24 شهریور 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار