بررسی مبانی معرفت‌شناسی «فرهنگ مطلوب» و تبیین کارکردهای آن از نگاه قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه قرآن و حدیث، جامعه المصطفی العالمیه

2 دانشجوی دکتری گروه الهیات و معارف اسلامی قرآن و حدیث،واحدقم ،دانشگاه آزاد اسلامی قم، ایران

3 استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم

چکیده

بهبود وضعیت فرهنگی جهان در گرو ایجاد فرهنگ مطلوب قرآنی است. ایجاد فرهنگ مطلوب، لازمه هرگونه برنامه تحول‌آفرین برای رشد بشر است. نیل به چنین فرهنگی نیازمند مبانی مختلفی ازجمله مبنای معرفت‌شناسی است. یافته‌های این تحقیق که به شیوه توصیفی ـ تحلیلی و جمع‌آوری کتابخانه‌ای داده‌ها صورت پذیرفته است، درباره مبانی معرفت‌شناسی فرهنگ مطلوب حاکی از موارد ذیل است: سفارش قرآن به تدبر و معرفت افزایی؛ دعوت به شناخت خود و جهان که بیانگر امکان شناخت است؛ بخش زیادی از معرفت‌های انسان با سعی و تلاش کسب می‌شود و برخی از آنها از ابتدای خلقت به‌صورت فطری همراه وی هست، به‌گونه‌ای که نمی‌توان این معرفت‌های فطری را باطل ساخته و مسیری غیر از فطرت را برگزید؛ قرآن هم بر معرفت‌های اکتسابی به‌وسیله علم حصولی و هم به معرفت‌های حاصل از علم حضوری تأکید کرده است. قرآن برای نیل به فرهنگ مطلوب، به در اختیار بودن منابع و ابزار شناخت برای بشر تأکید کرده است. از منظر قرآن، تنها منبع اساسی معرفت برای دست‌یابی به فرهنگ مطلوب، وحی است که خطاناپذیر است و برای کشف و شناخت آن می‌توان از منابع و ابزارهای دیگر همچون ادراک عقلی، حواس، فطرت، کشف و شهود و تاریخ بهره گرفت. از دیگر مبانی معرفت‌شناسی فرهنگ مطلوب در قرآن، پیوند میان معرفت‌های نظری (هست و نیست‌ها) و معرفت‌های عملی (ارزش­ها، بایدها و نبایدها) است که معرفت نظری، پایه گرایش‌های عملی را شکل می­دهند

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the Epistemological Foundations of “Desired Culture” and Explaining Its Functions from the Perspective of the Quran

نویسندگان [English]

  • Hossein Alavi Mehr 1
  • Khatun .. Jan Muhammadi .. 2
  • Mohammad Hosein Irandoost 3
1 Al-Mustafa International University-Qom_Iran
2 ..
3 Department of Islamic Philosophy and Wisdom ,Qom Branch, Islamic Azad University, Qom, Iran
چکیده [English]

The improvement of the cultural situation of the world depends on the creation of a desirable Quranic culture. Creating the desired culture is a requirement of any transformative program for human development. Achieving such a culture requires various foundations, including the basis of epistemology. The findings of this research, which was carried out in a descriptive-analytical and library data collection method, indicate the following points about the foundations of the epistemology of the desired culture: the Quran’s recommendation to think and increase knowledge; An invitation to know oneself and the world, which expresses the possibility of knowing; A large part of human knowledge is acquired through effort and some of them are with him innately from the beginning of creation, in such a way that it is not possible to invalidate these innate knowledge and choose a path other than innate; The Quran has emphasized both the knowledge acquired through knowledge-by-concept and the knowledge obtained through knowledge-by-presence. To achieve the desired culture, the Quran has emphasized the availability of resources and means of knowledge for mankind. From the Quran’s viewpoint, the only basic source of knowledge to achieve the desired culture is a revelation, which is infallible and to discover and understand it, other sources and tools can be used, such as intellectual perception, senses, innate, discovery and intuition, and history. Another basis of the epistemology of the desired culture in the Quran is the link between theoretical knowledge (existents and non-existents) and practical knowledge (values, the oughts and not-oughts), as theoretical knowledge establishes the basis of practical tendencies

کلیدواژه‌ها [English]

  • Knowledge
  • Culture
  • Foundations of Epistemology
  • Function of Foundations of Epistemology
  • Desired Quranic Culture

مراجع

  1. قرآن کریم، ترجمه: محمدعلی رضایی اصفهانی و جمعی از اساتید جامعة المصطفی، انتشارات المصطفی، قم: چاپ دوم، 1388.
  2. ابن‌فارس، احمد، معجم مقائیس اللغه، دار الفکر بیروت: 1404 ق.
  3. ازهرى، محمد بن‌ احمد، تهذیب اللغه، دار إحیاء التراث العربی بیروت: 2001 م.
  4. توکل، محمد علی و دیگران، «جامعه‌شناسی معرفت: جستاری در تبیین رابطه «ساخت و کنش اجتماعی» و «معرفت‌های بشری»، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم: 1391.
  5. جوادی آملی، عبدالله، رحیق مختوم، نشر اسراء، قم: 1376
  6. ــــــ، شریعت در آیینه معرفت، نشر رجاء، قم: 1372.
  7. ــــــ، تفسیر تسنیم، اسراء، قم: 1389.
  8. ــــــ، معرفت‌شناسی در قرآن، به کوشش: حمید پارسانیا، اسراء، قم: 1384.
  9. ــــــ، فطرت در آیینه قرآن، مجله انسان‌پژوهی دینی، سال هفتم، شماره 23، 1389.
  10. جوهری، اسماعیل بن حماد؛ تاج اللغه العربیه، دار العلم للملایین‌، بیروت‌: 1407.
  11. چلبی، مسعود، جامعه شناسی نظم، نشر نی، تهران: 1395.
  12. حسینى شاه‌عبدالعظیمى، حسین بن احمد، تفسیر اثنا عشرى، انتشارات میقات، تهران: 1363.
  13. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ماده فرهنگ، انتشارات دانشگاه تهران، تهران: 1377.
  14. رازی، ابوالفتوح، روض الجنان و روح‌الجنان، به‌کوشش یاحقی و ناصح، آستان‌ قدس رضوی، مشهد: 1375.
  15. راغب‌اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، ذوی القربی، قم: 1395.
  16. زبیدی‌، مرتضی حسینی، تاج العروس‌، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت: 1404.
  17. سبحانی، جعفر، شناخت در فلسفه اسلامی، موسسه امام صادقg، قم: 1383.
  18. ــــــ، منشور جاوید، موسسه امام صادقg، قم: 1388.
  19. سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى، قم: 1404.
  20. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد، اسوه، تهران: 1374.
  21. صالحی امیری، سید رضا، مبانی سیاستگذاری و برنامه ریزی فرهنگی، مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، تهران: 1392.
  22. صینى، محمود اسماعیل، المکنز العربی المعاصر، مکتبه لبنان، بیروت: 1414 ق.
  23. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، انتشارات جامعه مدرسین، قم: 1417 ق.
  24. ــــــ، نهایة الحکمه، موسسه نشر اسلامی، قم: 1388.
  25. قاسمی، محمد جمال الدین؛ محاسن التأویل، به‌کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، دوم، ‌دارالفکر، بیروت: 1418.
  26. قطب، سید، «فى ظلال القرآن»، دارالشروق، بیروت/قاهره: 1412.
  27. کشاورز، سوسن، «مقایسه مبانی هستی شناسی و معرفت‌شناسی (کارل پوپر) با آموزه‌های اسلامی»، دوفصلنامه علمی ترویجی علوم تربیتی از دیدگاه اسلامی، ش 7، 1395.
  28. مصباح‌یزدی، محمدتقی، آموزش عقاید، شرکت چاپ و نشر بین الملل سازمان تبلیغات اسلامى، تهران: 1384.
  29. ــــــ، آموزش فلسفه، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران: 1379.
  30. ــــــ، معارف قرآن (خداشناسی، کیهان شناسی، انسان شناسی)، انتشارات مؤسسه امام خمینی، قم: چاپ سوم،1380.
  31. ــــــ، فتحعلی، محمود، مجتی مصباح، حسن یوسفیان، فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، تهران: 1394.
  32. مصطفوى، حسن، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی، تهران: 1368.
  33. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، صدرا، تهران: 1374.
  34. معلمی، حسن، نگاهی به معرفت‌شناسی در فلسفه غرب، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران: 1388.
  35. معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، امیر کبیر، تهران: 1364.
  36. مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، دار الکتب الاسلامیه، تهران: 1388.
  37. ــــــ، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، تهران: 1384.
  38. موزر، پل، درآمدی موضوعی بر معرفت‌شناسی معاصر، ترجمه رحمت‌الله رضایی، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم: 1387.
  39. میرسلیم، مصطفی، دانشنامه جهان اسلام، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران: 1375.
  40. میری، محسن، منابع فرهنگ متعالی از منظر قرآن، مجله سراج منیر، ش 12، 1392.
  41. نجفی، محمد، تفسیر آسان، کتابفروشی اسلامیة، تهران: 1398.

 

References

قرآن و علم
دوره 16، شماره 30 - شماره پیاپی 30
دوفصلنامه علمی قرآن و علم سال `شانزدهم، شماره 30، بهار و تابستان 1401ش
شهریور 1401
صفحه 139-164

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 05 بهمن 1400
  • تاریخ بازنگری: 02 اردیبهشت 1401
  • تاریخ پذیرش: 17 خرداد 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار