خاستگاه تفاوت‌های جنسیتی (زنانه و مردانه عمل کردن) نقش‌های اجتماعی از دیدگاه قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری تخصصی مجتمع عالی قرآن و حدیث جامعه المصطفی ص العالمیة

2 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی

3 دانشیار و هیئت علمی جامعة المصطفی ص العالمیة

چکیده

موضوع خاستگاه تفاوت‌های جنسیتی در نقش­های اجتماعی، همواره مورد بحث اندیشمندان و پژوهشگران خصوصاً در جامعه­شناسی بوده است. برخی با تأیید تفاوت­های جنسیتی، الگوهای متفاوت نقشی زنانه و مردانه را با جنبه­های زیست­شناختی، روان­شناختی و کارکردهای تفاوت‌های نقشی نزد جامعه­شناسان پیوند می­زنند. درمقابل، تقریباً همه نظریه­های فمینیستی با خدشه در مبانی و نتایج این نظریه­ها، از این اصل مشترک پیروی می­کنند که زنانگی و مردانگی و نقش‌های جنسیتی ناشی از آنها را جامعه می‌سازد. بازخوانی این نظرات و دیگر دیدگاه­های متعدد و گوناگون در زمینه تفاوت­های جنسیتی نقش­های اجتماعی و منشأ آنها از یک‌سو و اهمیت و جایگاه قرآن به‌عنوان منبع اصیل معرفتی باعث می­شود تا این سؤال به ذهن برسد که با وجود تقسیم کار جنسیتی، دیدگاه قرآن کریم درباره خاستگاه تفاوت­های جنسیتی نقش­های اجتماعی چیست؟ پژوهش حاضر بر مبنای روش استنطاقی درصدد کشف و تبیین خاستگاه حقیقی رفتار زنانه و رفتار مردانه یا انوثیت و رجولیت (جنسیت) از دیدگاه قرآن است. شواهد نشان می­دهد نگاه قرآن به مسئله نگاهی تلفیقی است، به‌طوری ‌که در یک نگاه جامع ارتباطی، جنبه­های زیست­شناختی همچون تفاوت‌های آناتومیکی و قدرت بدنی، روان­شناختی مانند میزان و نوع عواطف و احساسات و ویژگی­های شخصیتی مانند اراده و تصمیم­گیری و زوایای جامعه­شناختیِ مبتنی بر جنبه­های طبیعی و غائی همچون عدالت، آرامش و عفت­مندی را مدنظر دارد

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Origin of Gender Differences (Feminine and Masculine Acting) of Social Roles from the Perspective of the Holy Quran

نویسندگان [English]

  • Mahmood Sadeghi 1
  • Hassan khairi 2
  • Mehdi Rostamnejad 3
1 Ph.D. (Specialization), Quran and Hadith Higher Educational Center, Al-Mustafa University
2 Assistant Professor, Islamic Azad University
3 Associate Professor and Faculty Member of Al-Mustafa University
چکیده [English]

The issue of the origin of gender differences in social roles has always been discussed by thinkers and researchers, especially in sociology. By confirming gender differences, some link the different patterns of female and male roles with biological, and psychological aspects and the functions of role differences among sociologists. On the other hand, almost all feminist theories follow the common principle that femininity and masculinity and the gender roles that result from them make society, with defects in the foundations and results of these theories. Re-reading these opinions and other numerous and diverse viewpoints in the context of gender differences in social roles and their origins on the one hand and the importance and position of the Quran as an authentic source of knowledge makes the question come to mind that despite the division of labor Gender, what is the view of the Holy Quran about the origin of gender differences in social roles? Based on the inferential method, the present research seeks to discover and explain the true origin of female behavior and male behavior or femininity and masculinity (gender) from the perspective of the Quran. The evidence shows that the Quran’s view of the problem is a unified view so that in a comprehensive view of communication, biological aspects such as anatomical differences and physical strength, psychological aspects such as the amount and type of emotions and feelings, and personality characteristics such as will And it considers decision-making and sociological angles based on natural and ultimate aspects such as justice, peace and chastity.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Origin of Gender Differences
  • Social Role
  • Gender Differences of Social Roles

مراجع

  1. قرآن کریم، ترجمه: محمدعلی رضایی اصفهانی و جمعی از اساتید جامعة المصطفی، انتشارات المصطفی، قم: چاپ دوم، 1388.
  2. آبرکرامبی، نیکلاس و دیگران؛ فرهنگ جامعه‌شناسی، ترجمه: حسن پویان، چاپخش، تهران: 1370 ش.
  3. آبوت، پاملا و والاس، کلر، جامعه‌شناسی زنان، ترجمه منیزه نجم عراقی، نی، تهران: چ پنجم، 1387 ش.
  4. آبوت، پ و والاس، کلر، درآمدی بر جامعه‌شناسی نگرش‌های فمینیستی، ترجمه: مریم خراسانی و حمید احمدی، دنیای مادر، تهران: 1376 ش.
  5. آریان‌پورکاشانی، منوچهر؛ فرهنگ پیشرو آریان پور انگلیسی – فارسی، جهان رایانه، تهران: 1380 ش.
  6. آسیموف‌، آ‌یزاک، اسرار مغز آدمی‌، انتشارات وزارت‌ فرهنگ‌ و آموزش‌ عا‌لی‌، تهران: 1364 ش.
  7. آوتویت، ویلیام و باتامور، تام؛ فرهنگ علوم اجتماعی قرن بیستم، حسن چاوشیان، نی، تهران: 1392 ش.
  8. ابن‌منظور، محمدبن مکرم، لسان العرب، دار الفکر، بیروت: چ سوم، 1414 ق.
  9. ابن‏کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، دارالکتب العلمیة، بیروت: 1419 ق.
  10. اشکورى، محمد‏، تفسیر شریف لاهیجى، دفتر نشر داد، تهران: 1373 ش‏.
  11. باستانی، سوسن، جنسیت‌، فرهنگ‌، ارزش‌ها‌ و نگرش‌ها‌، پژوهشگا‌ه فرهنگ‌، هنر و ارتبا‌طا‌ت‌، تهران: 1387 ش
  12. بستان‌نجفی، حسین، اسلام و جامعه‌شناسی خانواده، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم: چ چهارم 1388 ش.
  13. ــــــ، و دهقان­نژاد، رضا؛ زن در قرآن، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم: 1397.
  14. ــــــ، نظریه­سازی دینی در علوم اجتماعی با تطبیق بر جامعه‌شناسی خانواده، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم: 1392 ش.
  15. بی­آزار شیرازی، عبدالکریم، جنین­شناسی قرآن و مسلمان شدن چندین پروفسور جنین­شناس، دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران: چ اول، 1387 ش.
  16. بیضاوى، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، دار إحیاء التراث العربی‏، بیروت: 1418 ه.‏
  17. پیره، روژه، روان‌شناسی اختلافی زن و مرد، ترجمه محمدحسین سروری، جانزاده، تهران: 1370 ش.
  18. تقوی، علی و سیادتیان، سید حسین، تفکیک جنسیتی در دانشگاه­ها، آری یا نه؟ دفتر نشر معارف، قم: 1394.
  19. توسلی، غلامعباس، نظریه‌های جامعه‌شناسی، سمت، تهران: چ سیزدهم، 1386 ش.
  20. جزایری، سیدحمید، دهقان، مجید، «ماهیت قوامیت»، مطالعات جنسیت و خانواده، پاییز و زمستان 1392.
  21. جمشیدی، اسدالله و دیگران، زن در فرهنگ و اندیشه اسلامی: ستاری در هستی‌شناسی زن، مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره، قم: 1382 ش.
  22. حسینی، سیدهـادی، راسخ، علی­احمد، نجات، حمید، زیر نظر محمد حکیمی، کتاب زن، امیرکبیر، تهران: چاپ دوم، 1381.
  23. حقى برسوى، اسماعیل بن مصطفی، تفسیر روح البیان، دارالفکر، بیروت: بی‌تا.
  24. حوى، سعید، الاساس فى التفسیر، دار السلام‏، قاهره: چ 6، 1424 ق.
  25. خدارحیمی، سیامک و دیگران، روانشناسی زنان، انتشارات خاتم، مشهد: 1378 ش.
  26. راغب اصفهانى، حسین بن محمد؛ مفردات ألفاظ القرآن، دارالعلم، بیروت: 1412 ق
  27. رضا، محمدرشید، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، دارالمعرفة، بیروت: 1414 ه.ق.
  28. رودز، استون. ای، تفاوت‌های جنسیتی را جدی بگیریم، معصومه محمدی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم: 1392 ش.
  29. ریتزر، جورج، نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر، محسن ثلاثی، انتشارات علمی، تهران: چاپ سیزدهم، 1387 ش.
  30. زحیلى، وهبه، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، دار الفکر، دمشق: چ 2، 1411 ق.
  31. زمخشرى، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، دارالکتاب العربی، بیروت: چ 3، 1407 ق.
  32. سبزوارى، محمد، الجدید فى تفسیر القرآن المجید، دار التعارف للمطبوعات، بیروت: 1406 ه.ق.
  33. سعدلو پاریزی، فرزاد، اصول روانشناسی فیزیولوژیک، انتشارات دانشگاه اسلامی، یزد: 1386 ش.
  34. سندگل، حسین، فیریولوژی انسانی، انتشارات یزد، یزد: 1371 ش.
  35. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، همع الهوامع فی شرح جمع الجوامع، دارالکتب العلمیه، بیروت: 1418 ق.
  36. شادی‌طلب، ژاله، توسعه و چالش‌های زنان ایران، نشر قطره، تهران: 1381 ش.
  37. شهرستانی، محمدرضا، کلیات پزشکی، بیهق، سبزوار: 1387.
  38. صادقى تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، فرهنگ اسلامی، قم: چ 2، 1406 ق.
  39. صداقتی­فرد، مجتبی، جامعه­شناسی (کلیات، مفاهیم، پیشینه)، ارسباران، تهران: چ پنجم، 1391 ش.
  40. طباطبایى، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت: چ دوم، 1390 ق.
  41. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ناصر خسرو، تهران: چ سوم، 1372 ش.
  42. عضدانلو، حمید، آشنایی با مفاهیم اساسی جامعه‌شناسی، نی، تهران: 1384 ش.
  43. فخر رازى، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر مفاتیح الغیب، دار إحیاء التراث العربی، بیروت: چ 3، 1420 ق.
  44. فضل الله، محمد حسین، من وحى القرآن، دار الملاک، بیروت: 1419 ه.ق.
  45. فیض کاشانى، محسن، تفسیر الصافی، مکتبة الصدر، تهران: چ دوم، 1415 ق.
  46. قاسمی، جمال الدین، محاسن التاویل، دارالکتب العلمیة، بیروت‏: 1418 ه. ق‏.
  47. قرشى بنابى، علی­اکبر، تفسیر احسن الحدیث، بنیاد بعثت، تهران: چ دوم، 1375 ش.
  48. قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن‏، ناصر خسرو، تهران: 1364 ش‏.
  49. قطب، سید، فى ظلال القرآن، دار الشروق، بیروت: چ 35، 1425 ق.
  50. قمى مشهدى، محمد، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران: 1368 ش.
  51. کارل، الکسیس، انسان موجود ناشناخته، پرویز دبیری، کتابفروشی تأیید، اصفهان: 1348 ش.
  52. کلاین برگ، اتو، روان شناسی اجتماعی، علی محمد کاردان، نشر اندیشه، تهران: 1368 ش.
  53. کوئن، بروس، درآمدی به جامعه‌شناسی خانواده، محسن ثلاثی، نشر توتیا، تهران: چ شانزدهم، 1382 ش.
  54. گاردنر، ویلیام، جنگ علیه خانواده، معصومه محمدی، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، قم: 1386 ش.
  55. گانونگ، ویلیام، کلیات فیزیولوژی پزشکی، فرخ شادان، شرکت سهامی چهر، تهران: 1363 ش.
  56. گا‌یتون‌، آرتور و‌ ها‌ل، جان‌، فیزیولوژی پزشکی، ترجمه: گروه فیزیولوژی دانشگاه تبریز، انتشارات ذوقی، تبریز: 1368 ش.
  57. گری، جان، راز ناسازگاری­های مردان مریخی و زنان ونوسی، فرهاد صادقی، نشر قطره، تهران: 1387 ش.
  58. گنجی، حمزه، روان شناسی تفاوتهای فردی، انتشارات بعثت، تهران: چ یازدهم، 1382 ش.
  59. گولومبوک، سوزان، رابین فی‌وش، رشد جنسیت، مهرناز شهر‌‌آرای، انتشارات ققنوس، تهران: 1382 ش.
  60. گیدنز، آنتونی، جامعه­شناسی، حسن چاوشیان، نی، تهران: 1386.
  61. مراغى، احمد مصطفى، تفسیر المراغى، دار الفکر، بیروت: بی­تا.
  62. مصباح یزدی، محمدتقی، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام، انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینىe، قم: 1388 ش.
  63. ــــــ، مجموعه مشکات مصباح، اخلاق اجتماعی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe، قم: 1388.
  64. مصطفوى، حسن‏، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏، تهران: 1368 ش.
  65. مطهّری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران: صدرا، چاپ ۴۹، ۱۳۸۷ ش.
  66. معرفت، محمدهادی، شبهات و ردود حول القرآن الکریم، مؤسسة التمهید، قم: چ دوم، 1424 ق.
  67. مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، دارالکتاب الإسلامی، قم: 1424 ق.
  68. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الإسلامیة، تهران: چ دهم، 1371 ش.
  69. منطقی، مرتضی، زن شرقی، مرد غربی؛ بررسی تفاوت­های روان­شناختی زن و مرد، بعثت، تهران: 1390.
  70. موسوى سبزوارى، عبدالاعلی، مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، دفتر سماحه آیت‌الله العظمى السبزوارى، بی­جا: چ دوم، 1409 ق.
  71. میشل، آندره، پیکار با تبعیض جنسی، محمد جعفر پوینده، نگاه، تهران: 1376 ش.
  72. نرمان ل. مان، اصول روان‌شناسی، محمود صناعی، امیر کبیر، تهران: چ پانزدهم.
  73. نوابی­نژاد، شکوه، روان­شناسی زن، جامعه ایرانیان، تهران: 1379.
  74. واحدى، علی بن احمد، الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، دار القلم، بیروت‏: 1415 ه. ق‏.
  75. Baron,R.A.&D. Byrne,Sociol Psychology,Boston:Allyn and Bacon,1997.
  76. Oakley,Ann,Woman’s Work:The Housewife,Past and Present, 1976.
  77. Tong, Rosemarie,Femenist Thought, London:Routledge, 1997.
قرآن و علم
دوره 16، شماره 30 - شماره پیاپی 30
دوفصلنامه علمی قرآن و علم سال `شانزدهم، شماره 30، بهار و تابستان 1401ش
شهریور 1401
صفحه 285-314

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 08 بهمن 1400
  • تاریخ بازنگری: 09 اردیبهشت 1401
  • تاریخ پذیرش: 09 خرداد 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار