بررسی معرفت‌شناسی مکتب مدیریت روابط انسانی از منظر قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری قرآن و علوم گرایش مدیریت، مجتمع عالی قرآن و حدیث، جامعه المصطفی العالمیه (از کشور افغانستان) قم، ایران

2 استادیار جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران

3 عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران

چکیده

معرفت‌شناسی، ترازو و معیار سنجش است. در دانش مکتب مدیریت روابط انسانی، عیار پدیده‌های سازمانی با علم سنجش، و جایگاه خود علم نیز با معرفت‌شناسی (اپیستمولوژی) سنجیده می‌شود. معرفت‌شناسی با درک ریشه‌ها، زمینه‌ها، ماهت و اعتبار دانش در ارتباط است. ازاین‌رو، از میان مبانی مکتب یادشده، یکی از مهم‌ترین آنها، معرفت‌شناسی به‌عنوان محور و مدار تحلیل بسیاری فرآیندهای مدیریتی و مسائل سازمانی است که بدون شناخت صحیح آن شاید سازمان‌ها با چالش جدی در مواجهه با افراد و نیز جهت ده رفتارهای آنها در سازمان مواجه ‌شود. معرفت‌شناسی در مکتب مزبور از چهار مؤلفه به نام‌های ماهت، موضوع، ابزار، منبع و اعتبار شکل یافته که در این مقاله با بهره‌گیری از روش استنطاقی مورد بررسی و نقد گرفته است. یافته های پژوهش نشان می‌دهد قرآن کریم تنها اتکاء به عقل و یافته‌های بشری را برای شناخت کافی ندانسته و تجربه، حس و استقرا را گام‌های مقدِمی برای شناخت کامل و مطمئن که متکی بر ایمان قلبی، برهان‌های عقلی و نقلی (قرآن و سنت) که دارای ماهت واقع‌نمایانه با دو نگاه عمودی (با خالق) و افقی (رفتارهای جوارحی و جوانحی مخلوق و تمام هستی) می‌داند. از نگاه قرآن ابزارهای شناخت تنها استقرایی نظیر مشاهده و آزمایش مبتنی بر رفتارهای انسان نیست؛ بلکه منابع آن دارای گستره فراوانی همچون وحی، عقل، قلب، حس و تمام هستی است که دارای اعتبار نامحدود و نسبت به مکتب مذکور دارای دیدگاه متفاوت است

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigation of the Epistemology of the School of Human Relations Management from the Perspective of the Holy Quran

نویسندگان [English]

  • Abdul Momen Hakimi 1
  • Seyyedd Eisa Mastahami 2
  • Abdullah Tavakoli 3
1 PhD, Quran and Management Science, Qur'an and Hadith complex Al-Mustafa International University
2 Assistant Professor at Al-Mustafa International University, Qom, Iran;
3 Member of the Faculty of the Institute of Hawzah (Seminary) and University, Qom, Iran
چکیده [English]

Epistemology is a scale and measurement criterion. In the science of the school of human relations management, the quality of organizational phenomena is measured by science and the position of science itself is also measured by epistemology. Epistemology is related to understanding the roots, contexts, nature and validity of sciences. Therefore, among the foundations of the mentioned school, one of the most important ones is epistemology as the axis and circuit of analysis of many management processes and organizational issues, without its correct understanding, organizations may face a serious challenge in facing individuals and also, the direction of their behavior in the organization should be faced. Epistemology in the mentioned school is formed from four components namely nature, subject, tool, source and validity, which are examined and criticized in this article using the inferential (istintaqi) method. The findings of the research indicate that the Holy Quran did not consider only reliance on reason and human findings to be sufficient for knowledge, and that experience, sense and induction are the first steps for complete and sure knowledge, which relies on heart faith, intellectual and narrative proofs (Quran and Sunnah) which has a realistic nature with two vertical views (with the Creator) and horizontal (the behavior of the creature and the whole being); from the Quran’s point of view, the tools of knowledge are not only inductive, such as observation and experiment, based on human behavior; rather, its sources have a wide range such as revelation, reason, heart, sense and the whole existence, which has unlimited validity and has a different point of view compared to the mentioned school

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy Quran
  • Epistemology
  • Management
  • Organization
  • School of human Relations Management

مراجع

  1. قرآن کریم، ترجمه: محمدعلی رضایی اصفهانی و جمعی از اساتید جامعة المصطفی، انتشارات بین‌المللی المصطفی، قم: چاپ دوم، 1388.
  2. ابن‌بابویه، محمد بن علی، اسرار توحید، ترجمه التوحید للصدوق، قم: بی‌نا، بی‌تا.
  3. ابن‌عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ، بی‌تا.
  4. ابن‌فارس ابو الحسین، احمد، معجم مقائیس اللغة، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم: 1404.
  5. ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دار صادر، 1416.
  6. اسکات، ریچارد، سازمان‌ها سیستم‌های عقلایی، طبیعی و باز، ترجمه حسن میرزایی اهرنجانی، تهران: سمت، 1392.
  7. امیرکبیری، علیرضا، رویکردهای سازمان و مدیریت و رفتار سازمانی، تهران: نگاه دانش، 1394.
  8. اوریت، نیکلاس؛ فیشر، الک، نگاه انتقادی به معرفت‌شناسی جدید، ترجمه، حسن عبدی، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، 1390.
  9. ایران‌نژادپاریزی، مهدی؛ ساسان‌گهر، پرویز، سازمان و مدیریت از تئوری تا عمل، تهران: مؤسسه عالی آموزش بانکداری ایران، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، 1390.
  10. ایزدی، مهدی و اخوان مقدم، زهره، «ضرورت، ماهت و روش استنطاق از منظر روایات اهل‌بیت علیه‌السلام»، دو فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات قرآن و حدیث، سال ششم، شماره دوم، پیاپی 12، از صفحه 103 تا 126، 1392.
  11. آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیرالقرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415.
  12. بلاغی‌نجفی، محمد جواد، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم: بنیاد بعثت، 1420.
  13. بوریل، گیبسون، مورگان، گارت، نظریه‌های کلان جامعه‌شناختی و تجزیه و تحلیل سازمان، ترجمه محمد تقی نوروزی، قم: سمت، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1383.
  14. بهجت‌پور، عبدالکریم، تفسیر تنزیلی (به ترتیب نزول) مبانی اصول قواعد و فواید، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1392.
  15. بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1418.
  16. جعفری، محمدتقی، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1398.
  17. جواد‌ آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم: اسراء، 1389.
  18. ــــــ، توحید در قرآن، اسراء، قم: 1383.
  19. ــــــ، جامعه در قرآن، قم: مؤسسه اسراء، 1391.
  20. ــــــ، دین‌شناسی، قم: إسراء، 1381.
  21. ــــــ، زن در آینه جلال و جمال، قم: اسراء، 1389.
  22. ــــــ، سرچشمه اندیشه، قم: إسراء، 1383.
  23. ــــــ، شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی، قم: اسراء، 1388.
  24. ــــــ، صورت و سیرت انسان در قرآن، قم: اسراء، 1399.
  25. ــــــ، قرآن در قرآن، قم: اسراء، 1397.
  26. ــــــ، قرآن در کلام علی (ع)، قم: انتشارات اسلامی، 1386.
  27. ــــــ، معرفت‌شناسی در قرآن، قم: اسراء، 1384.
  28. ــــــ، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم: مرکز نشر اسراء، 1390.
  29. ــــــ، وحی و نبوت در قرآن، قم: اسراء، 1382.
  30. جوهچ، ماری، تئوری سازمان؛ مدرن، نمادین- تفسیری و پست مدرن، ترجمه حسن دانایی‏فرد، تهران: مؤسسه مهربان کتاب نشر، 1389.
  31. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دار العلم للملایین، 1410.
  32. حسنی، سیدحمیدرضا؛ علی پور، مهدی، جایگاه‌شناسی علم اصول، قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم: 1385.
  33. خداپناهی، محمّدکریم، نوروسایکولوژی و سایکوفیزیولوژی، تهران: سمت، 1382.
  34. خسروپناه، عبدالحسین و همکاران، در جستجوی علوم انسانی اسلامی، قم: نشر معارف، 1393.
  35. رابینز، استیفن پی، تئوری سازمان، ساختار، طراحی و کاربردها، ترجمه مهدی الوانی و حسن دانایی فرد، تهران: انتشارات صفار، 1387.
  36. راغب‌اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دار القلم، 1412.
  37. رضائیان، علی، تجزیه و تحلیل و طراحی سیستم، تهران: سمت، 1376.
  38. رضائیان، علی، مبانی سازمان و مدیریت، تهران: سمت، 1392.
  39. زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتب العربی، 1407.
  40. سید قطب، بن ابراهیم شاذلی، فی ظلال القرآن، بیروت: دارالشروق، 1412.
  41. شاکر، محمد کاظم، مبانی و روش‌های تفسیری، قم: نشر مصطفی، 1389.
  42. صاحب بن عباد، کافی الکفاة، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغة، عالم الکتاب، بیروت: 1414.
  43. صادقی‌تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیرالقرآن بالقرآن، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی، 1365.
  44. صادق‌پور، ابوالفضل، اصول و مبانی سازمان و مدیریت، تهران: مؤسسه فرهنگ و اندیشه، 1385.
  45. صدر، سید محمد باقر، مقدمات فی التفسیر الموضوعی للقرآن، بیروت: دارالتوحید الاسلام، بی‌تا.
  46. ــــــ، المدرسة القرآنیة، بی‌جا: مؤسسه دارالکتاب الاسلامی، 1424.
  47. ضیائی‌فر، سعید، پیش‌درآمدی بر مکتب‌شناسی فقه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1385.
  48. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1417.
  49. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، تهران: ناصر خسرو، 1372.
  50. طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: ‏دار المعرفه، 1412.
  51. طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تهران: کتابفروشی مرتضوی، 1416.
  52. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیرالقرآن، بیروت: دارالتراث العربی، بی‌تا.
  53. علی‌پور، مهدی، پارادایم اجتهادی دانش دینی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389.
  54. علیزاده، عبدالرضا؛ اژدری‌زاده، حسین؛ کافی، مجید، جامعه‌شناسی معرفت: جستاری در تبیین رابطه «ساخت و کنش اجتماعی» و «معرفت‌های بشری»، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1383.
  55. فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420.
  56. فدایی، فرید، مقدّمه‏ای بر نوروپیسکولوژی، تهران: دانشگاه علوم بهزیستی و توان‏بخشی، 1377.
  57. فرس، پل، راهنمای عملی روان‏شناسی تجربی، ترجمه حمزه گنجی، مشهد: آستان قدس رضوی، 1364.
  58. فضل‌الله سید محمد حسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت: دار الملاک للطباعة و النشر، 1419.
  59. فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: مؤسسه دارالهجره، 1414.
  60. قاسمی، بهروز، مدیریت رفتار سازمانی، تهران: سپاهان، 1390.
  61. قلی‌پور، رحمت الله، «شناخت‌شناسی سازمانی»، قم: مجله مجتمع آموزش عالی قم: س چهارم، ش سیزدهم، 1381.
  62. قمی‌مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب‏، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1368.
  63. کاسلو، ای، پلنتیگا، آلوین، پالک، جان، مفاهم بنیادین در معرفت‌شناسی، ترجمه محمد حسین زاده، تهران: زلال کوثر، 1383.
  64. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی (ط- الإسلامیۀ)، تهران: دار الکتب الإسلامیۀ، 1407.
  65. گائینی، ابوالفضل، درسنامه مبانی معرفت‌شناسی تئوری‌های سازمان ومدیریت، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390.
  66. گریزری، پال، نقدی بر دانش مدیریت (پژوهش مدیریتی و دانش مدیریت)، ترجمه، محمد صائبی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389.
  67. لرر، کیث، نظریه معرفت، ترجمه، مهدی عبداللهی، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1396.
  68. مارتین، رابرت، معرفت‌شناسی در باب شک، شناخت و آگاه، ترجمه رحیم کوشش، تهران: سبزان، 1395.
  69. مصباح‌یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1376.
  70. ــــــ، به سوی خودسازی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1380.
  71. ــــــ، راهنماشناسی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1383.
  72. ــــــ، معارف قرآن (ج 3-1) خداشناسی، کیهان‌شناسی، انسان‌شناسی، قم: مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1384.
  73. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1430.
  74. مطهری، مرتضی، جامعه و تاریخ، تهران: انتشارات صدرا، 1384.
  75. ــــــ، مجموعه آثار، تهران: صدرا، 1378.
  76. ــــــ، مسئله شناخت، تهران: انتشارات صدرا، 1373.
  77. معرفت، محمد هادی، التفسیر الاثری الجامع، قم: موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، 1387.
  78. معلمی، حسن، نگاه به معرفت‌شناسی در فلسفه غرب، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1380.
  79. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1374.
  80. موزر، پل، درآمدی موضوعی بر معرفت‌شناسی معاصر، ترجمه رحمت الله رضایی، مرکز انتشارات مؤسسآموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم: 1385.
  81. مؤدب، سید رضا، روش‌های تفسیر قرآن، قم: دانشگاه قم، 1367.
  82. میچل، ترنس آر، مردم در سازمان‌ها، ترجمه، حسین شُکر کُن، تهران: رشد، 1389.
  83. میرزایی اهرنجانی، حسن، زمینه‌های روش‌شناختی تئوری سازمان، تهران: سمت، 1386.
  84. میرزایی‌اهرنجانی، حسن؛ سرلک، محمدعلی، «نگاهی به معرفت شانسی سازمانی: سیر تحول، مکاتب و کاربردهای مدیریتی»، مجله پیک نور، شماره 11، 1384.
  85. میرصادقی، میمنت، واژه‌نامه هنر شاعری: فرهنگ تفصیلی اصلاحات فن شعر و سبک‌ها و مکتب‌های آن، تهران: نشر کتاب مهناز، 1389.
  86. میرکمالی، سید محمد، فلسفه مدیریت، چاپ اول، تهران: یسطرون، 1392.
  87. نوریس، کریستوفر، شناخت‌شناسی مفاهم کلیدی در فلسفه، ترجمه ناصرالدین علی نقویان، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1389.
  88. نیکواقبال، علی اکبر، «نظریه اقتضا: تأثیر متغیرهای نوعی موقعیت در ساختار سازمانی» ش 45 و 46، 1387.
  89. واسطی زبیدی حنفی، محب الدین سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، 1414.
  90. الوانی، سید مهدی، «نقدی بر منطق عقلی جدید و آثار آن بر نظریه‌های سازمانی»، مجله دانش مدیریت، ش 6 و 7، 1368.
  91. الوانی، مهدی، مدیریت عمومی، تهران: نشر نی، 1398.
  92. هاشمی‌رفسنجانی، اکبر و جمعی از محققان، تفسیر راهنما، قم: بوستان کتاب، 1387.
قرآن و علم
دوره 16، شماره 31 - شماره پیاپی 31
سال شانزدهم، شماره 31، پاییز و زمستان 1401ش
اسفند 1401
صفحه 76-108

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 11 بهمن 1400
  • تاریخ بازنگری: 22 اردیبهشت 1401
  • تاریخ پذیرش: 25 مرداد 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار