نقش کانونی خانواده و نقش‌های خانوادگی در تحقق سبک زندگی اسلامی بر اساس قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری رشته قرآن و علوم گرایش روانشناسی «نویسنده مسئول»

2 دانشیار جامعه المصطفی العالمیه ص؛

3 کارشناسی ارشد روانشناسی اسلامی گرایش مثبت

چکیده

تقویت و تعمیق سبک زندگی اسلامی بدون شناخت سرچشمه‌ها و نقطه‌های کانونی که نقش تولید و تکثیر اولیه آن را بر عهده دارند، تلاشی سطحی و کم‌اثر خواهد بود. خانواده، کوچک‌ترین واحد اجتماعی و هسته شکل‌گیری جامعه انسانی است که نقش عمده‌ای در فرایند شکل‌گیری سبک زندگی ایفا می‌کند. پژوهش حاضر به بررسی جایگاه کانونی خانواده و نقش‌های خانوادگی در تحقق سبک زندگی اسلامی بر اساس قرآن پرداخته است، این پژوهش مبتنی بر روش مطالعه تحلیلی آیه‌های مرتبط با سبک زندگی و خانواده با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای انجام شده است. علاوه بر این از روایات تفسیری ذیل آیات نیز بهره برده است. این تحقیق در شناسایی، معرفی و تبیین کانون تحقق سبک زندگی اسلامی، از نوع تحقیقات توسعه‌ای و در زمینه‌سازی برای ارائه الگوی کاربردی و برنامه عملی، از تحقیقات کاربردی به‌شمار می‌رود. نتایج تحقیق نشان می‌دهد از میان زمینه‌ها و عوامل دخیل در تحقق سبک زندگی اسلامی، نظیر زمینه‌ها و عوامل زیستی (وراثت)، خانواده و عوامل اجتماعی، «خانواده و نقش‌های خانوادگی»، نقطه کانونی به‌شمار می‌رود. شیوه تأثیر نقش‌های خانوادگی در سه دسته کلی نقش آموزشی خانواده، نقش تربیتی خانواده و نقش‌های اختصاصی مردان و زنان تعریف می‌شود. نقش تربیتی خانواده با زیرمجموعه‌هایی در حوزه‌های دینی، اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی و تربیت جنسی به‌عنوان یک ظرفیت بالقوه با تمرکز بر متربّی و یک ابزار کارآمد با تمرکز بر مربّی یعنی والدین، کانونی‌ترین نقطه ایجاد، گسترش و نهادینه‌سازی ارزش‌های سبک زندگی اسلامی به‌شمار می‌رود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Institutional Role of the Family and Family Roles in Achieving the Islamic Lifestyle: A Quranic Perspective

نویسندگان [English]

  • Salman Ghasemi 1
  • Mohmmad Mehdi Safuray 2
  • Shahla Alipoor Shahraki 3
1 .Ph.D. Graduate in Quranic Studies and Science with a Specialization in Psychology [Corresponding Author)
2 Associate Professor at Al-Mustafa International University
3 MS Graduate in Positive Islamic Psychology
چکیده [English]

Strengthening and deepening the Islamic lifestyle without recognizing the core origins and pivotal focal points responsible for its initial generation and propagation would yield only superficial and ineffective efforts. The family, as the smallest social unit and the nucleus of human society, plays a significant role in shaping the process of adopting an Islamic lifestyle. This research delves into the examination of the institutional role of the family and family roles in realizing the Islamic lifestyle based on the Quran. The study is founded upon an analytical study method of verses related to lifestyle and family, utilizing library resources as well as drawing insights from interpretive narratives accompanying the verses. This investigation, aiming to identify, introduce, and elucidate the nucleus of achieving the Islamic lifestyle, falls within the realm of developmental research and serves as a foundational groundwork for presenting a practical model and an actionable plan, classifying as applied research. The research findings reveal that among the domains and factors involved in realizing the Islamic lifestyle - such as genetic and biological factors, family, and social elements - the “family and family roles” are recognized as a pivotal focal point. The impact of family roles is classified into three overarching categories: the educational role of the family, the nurturing role of the family, and the specific roles of men and women. The educational role of the family, with its subcategories in the religious, ethical, social, economic, and sexual domains, is considered a potential capacity with a focus on nurturing individuals and an effective tool with an emphasis on parents as educators. It is the central point for the establishment, expansion, and institutionalization of Islamic lifestyle values.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • Family
  • Family Roles
  • Islamic Lifestyle
  1. قرآن کریم، ترجمه: محمدعلی رضایی‌اصفهانی و جمعی از اساتید جامعة المصطفی، انتشارات بین‌المللی المصطفی، قم: چاپ دوم، 1388.
  2. ابن‌ادریس حلی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی، 1410 ق.
  3. اسلام‌لو، نعیمه و همکاران، تربیت کودک، کرج: تالوت آرامش، 1390 ش.
  4. امام‌جمعه، فرهاد، جامعه‌شناسی فرهنگی، تهران: بهمن برنا، 1387.
  5. انصاریان، حسین، نظام خانواده در اسلام، قم: ام‌ابیها، 1380.
  6. برنشتاین، بازیل، جامعه‌شناسی، ترجمه: عباس محمدی‌اصل، تهران: آرمان رشد، 1395.
  7. بیگی، روح‌اللّه، ارزش‌های اجتماعی در قرآن، قم: اسوه، 1389.
  8. پسندیده، عباس، رضایت از زناشویی، قم: دارالحدیث، 1385.
  9. پناهی، علی احمد، نقش زن و مرد در خانواده با رویکرد اسلامی، قم: موسسه امام خمینیe، 1398.
  10. جمعی از نویسندگان، مقالات همایش تربیت در جامعه اسلامی، قم: موسسه امام خمینیe، 1391.
  11. حاج‌علی‌اکبری، محمدجواد، مطلع عشق (گزیده‌ای از رهنمودهای آیت‌الله خامنه‌ای به زوج‌های جوان)، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1387.
  12. حدادی، محمدرضا، بروید باهم بسازید (توصیه‌های رهبر انقلاب به زوج‌های جوان)، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1388.
  13. حیرانی، شبنم، «نقش پدر در تربیت فرزندان»، مجله کودک، پیاپی 85، 1391.
  14. دهقان‌نژاد، رضا، «نگاهی قرآنی به نقش پدر و مادر در جامعه پذیری فرزندان»، دو فصلنامه تفسیرپژوهی، ش 17، 1401.
  15. رضایی‌اصفهانی، محمدعلی، سبک زندگی قرآنی، قم: معارف، 1396.
  16. رهبر، الهه، «خانواده و نقش عملکرد آن در تربیت دینی، تضاد شیوه‌های تربیتی خانواده و مدرسه»، پیوند: 16، ش377، 1389.
  17. رئیسی‌وانانی، حسین و غلام‌حسن عیوضی، رسانه و نقش خانواده، قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما، 1391.
  18. سراقی، همایون؛ صفورایی‌پاریزی، محمدمهدی، «بازتعریف خانواده بر اساس قرآن و منابع روایی»، دوفصلنامه تخصصی پژوهش‌های روانشناسی اسلامی، س2، ش2، 1398ش
  19. سعیدیان، فاطمه؛ نوابی‌نژاد، شکوه؛ کیامنش، علیرضا، «بررسی رابطه بین ساختار قدرت در خانواده با تعارضات زناشویی»، پژوهش‌های مشاوره، ش 28، 1378.
  20. سیرز، ویلیام، نقش پدر در مراقبت و تربیت کودک، مترجم: شرف‌الدین شرفی، تهران: صابرین، چاپ بیستم، 1400.
  21. شاملی، عباسعلی، «فرآیند تربیت فرزندان در اندیشه دینی، رویکرد آسیب‌شناختی»، فصلنامه کتاب زنان، ش24، 1382.
  22. شرفی، محمدرضا، با فرزند خود چگونه رفتار کنیم؟ تهران: جهاد دانشگاهی، 1372.
  23. شریفی، احمدحسین، سبک زندگی ایرانی اسلامی، تهران: آفتاب توسعه، 1391.
  24. صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1404 ق.
  25. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر اتتشارات اسلامی، 1417 ق.
  26. طباطبایی، سیدمحمدحسین، روابط اجتماعی در اسلام، گردآوری محمدجواد حجتی‌کرمانی، قم: بوستان کتاب، 1389.
  27. طباطبایی، سیدمحمدحسین، معنویت تشیع، تهران: تشیع، 1387.
  28. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو، 1384.
  29. عباسی، مهدی؛ پسندیده، عباس، الگوی تنظیم رفتار جنسی با رویکرد اسلامی، قم: دارالحدیث، 1396.
  30. فاضل‌قانع، حمید، «سبک زندگی بر اساس آموزه‌های اسلامی (با رویکرد رسانه‌ای)»، قم: مرکز پژوهش‌های صداوسیما، 1392.
  31. فاضلی، محمد، مصرف و سبک زندگی، تهران: صبح صادق، 1382.
  32. فعالی، محمدتقی، مبانی سبک زندگی اسلامی، قم: آل‌یاسین، 1397.
  33. قرائتی، محسن، تفسیر نور، قم: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، 1386.
  34. کاویانی، محمد، سبک زندگی اسلامی و ابزار سنجش آن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392.
  35. کینگ، ساموئل، جامعه‌شناسی، ترجمه مشفق همدانی، تهران: امیرکبیر، 1349.
  36. گیدنز، آنتونی، جامعه‌شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نی، 1383.
  37. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء، 1403 ق.
  38. محمدی‌ری‌شهری، محمد، تحکیم خانواده از نگاه قرآن، قم: دارالحدیث، 1390.
  39. مصباح‌یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، قم: مؤسسه امام خمینیe، 1391.
  40. مصطفوی، سیدحسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد، 1368.
  41. مظاهری، حسین، خانواده در اسلام، تهران: شفق، 1372.
  42. معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر، 1371.
  43. مک کی، متیو و دیگران، مهارت‌های زندگی زناشویی، تهران: نسل نواندیش، 1390.
  44. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، قم، دار الکتب الاسلامیة، 1374.
  45. مکارم‌شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، قم: دار الکتب الاسلامیة، 1374.
  46. موسوی‌لاری، مجتبی، سیمای تمدن غرب، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1360.
  47. نجاتی، محمدعثمان، قرآن و روان‌شناسی، مشهد: آستان قدس، 1371.
  48. نعمتی، سلمان؛ جان‌بزرگی، مسعود؛ صفورایی، محمدمهدی، «تبیین عوامل آرامش‌زا و آرامش‌زدای خانواده در قرآن، دوفصلنامه علمی پژوهشی قرآن و علم، س15، 29»