آسیب‌شناسی تفسیر علمی قرآن در شبه‌قاره هند

رضوی, سید مجتبی اختر; رضایی اصفهانی, محمدعلی

doi:10.22034/qve.2023.8477

آسیب‌شناسی تفسیر علمی قرآن در شبه‌قاره هند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانش آموخته دکتری رشته تفسیر تطبیقی جامعه المصطفی العالمیه. استاد همکار گروه علوم و فنون قرائات

² استاد تمام جامعه المصطفی العالمیه

10.22034/qve.2023.8477

چکیده

تفسیر قرآن از عصر نزول تاکنون کانون توجه مسلمانان و حتی غیرمسلمانان بوده ‌است‌. روش‌ها و گرایش‌های متعددی میان مفسران قرآن وجود داشته ‌است‌. یکی از روش‌های مهم تفسیر قرآن، تفسیر علمی است. این روش در دوران حاضر با توجه به پیشرفت علوم و اکتشافات روزافزون دارای اهمیت ویژه‌ای است. منطقه شبه‌قاره هند با داشتن بیشترین جمعیت مسلمان در کل دنیا و با دارا بودن بیشترین آثار قرآن‌پژوهی دارای اهمیت فراوانی است، بررسی تفسیر علمی در این دیار که پیش‌تر کمتر موردتوجه بوده ‌است‌، ضروری می‌نماید. تفسیر علمی در شبه‌قاره دارای فرازونشیب زیادی بوده ‌است‌. این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای درصدد پاسخ به این مسئله است که مهم‌ترین نقاط ضعف جریان تفسیر علمی در شبه‌قاره هند کدام است؟ یافته‌های پژوهش حاضر حاکی از این است که تفسیر علمی در شبه‌قاره هند با دارابودن نقاط قوت متعدد دارای نکات ضعفی نیز است. استفاده از نظرات علمی اثبات‌نشده در تفسیر، قراردادن علوم به‌عنوان مبنایی برای فهم آیات، تحمیل نظرات علمی بر قرآن، سعی در استخراج همه علوم از قرآن، محدودکردن معانی قرآن، غفلت از معنای صحیح مفردات قرآن، بی‌توجهی به سیاق، مخالفت با سنت قطعیه، کم‌رنگ‌شدن هدف هدایتگری قرآن و عیب‌جوئی از پیشینین از مهم‌ترین آسیب‌های تفسیر علمی شبه‌قاره هند است. رعایت‌‌نکردن شرائط لازم تفسیر علمی و داشتن مبانی نادرست منجر به چنین آسیب‌هایی شده ‌است‌.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Critical Assessment of Scientific Interpretation of the Quran in the Indian Subcontinent

نویسندگان [English]

syed mujtaba akhter rizvi ¹
mohammadali rezaeeesfahani ²

¹ . Ph.D. Graduate in Comparative Interpretation (Tafsir) from Al-Mustafa International University. Collaborating Professor in the Department of Quranic Sciences and Recitation

² Professor and Director of the Higher Educational Complex of Quran and Hadith at Al-Mustafa International University

چکیده [English]

The Interpretation of the Quran has been a focal point of attention for Muslims and even non-Muslims from the time of its revelation until the present day. Various methods and approaches have been employed by Quranic scholars. One significant approach is scientific interpretation, which, given the advancements in sciences and increasing discoveries, holds special importance in the present era. The Indian subcontinent, home to the largest Muslim population in the world and hosting a wealth of Quranic scholarship, deserves considerable attention in examining scientific interpretation, a field that has received comparatively less scrutiny. Scientific interpretation in the Indian subcontinent has experienced notable ups and downs. This paper, employing a descriptive-analytical method and relying on library sources, seeks to address the question: What are the most significant weaknesses of the scientific interpretation movement in the Indian subcontinent? The findings of this research suggest that while scientific interpretation in the Indian subcontinent has its strengths, it also carries certain weaknesses. These weaknesses include the use of unsubstantiated scientific opinions in interpretation, imposing scientific views on the Quran, attempting to extract all sciences from the Quran, restricting the meanings of the Quran, neglecting the accurate meanings of Quranic vocabulary, overlooking context, conflicting with established and certain tradition, diminishing the Quran's guiding purpose, and critiquing predecessors. The failure to observe necessary conditions for scientific interpretation and the reliance on incorrect foundations have contributed to these shortcomings..

کلیدواژه‌ها [English]

Quran
Scientific Interpretation
Indian Subcontinent
Critical Assessment
Shortcomings
Weak Points

مراجع

1. قرآن کریم، ترجمه: محمدعلی رضایی اصفهانی و جمعی از اساتید جامعة المصطفی، انتشارات بین‌المللی المصطفی، قم: چاپ دوم، 1388.
2. آزاد، ابوالکلام احمد محی‌الدین، ترجمان القرآن، اسلامی آکادمی، لاهور: بی‌تا.
3. آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیرالقرآن العظیم والسبع المثانی، دارالفکر، بیروت: 1417ق.
4. ابن‌فارس، ابوالحسین احمد بن زکریا، معجم مقائیس اللغة،‌ تحقیق: عبدالسلام محمد هارون،‌ انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم: 1404 ه‍ ق.
5. ابوحجر، احمد عمر، التفسیر العلمی للقرآن فی المیزان، دار المدار الاسلامی، بیروت: 2001م.
6. اثری، عبدالکریم، تفسیر عروة الوثقی، المکتبة الاثریة، نسخه موجود در نرم افزار «ایزی قرآن و حدیث. ویرایش 6.2»، گجرات: 1414.
7. اخوان‌مقدم، زهره، از دریا به آسمان، اصول تفسیر قرآن کریم برگرفته از روایات اهل بیتb، دانشگاه امام صادقg، تهران: 1393هـ ش.
8. اسرار احمد، تفسیر بیان القرآن، نسخه موجود در نرم‌افزار «ایزی قرآن و حدیث. ویرایش 6.2»، 2008م.
9. اسعدی، محمد و همکاران، آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم: چاپ دوم، 1390هـ ش.
10. اشرف، ابوالحیات، پوری کائنات محو عبادت هے، مکتبه البلاغ، دهلی: 1993م.
11. اعوان، افتخار احمد، «قرآن مجید میں ایٹم بم کا تذکره»، عبد الوکیل، ابو علی، «اسلام، سائنس اور مسلمان»، علم و عرفان پبلشرز (مجموعه مقالات)، لاهور: 2009م
12. بابایی، علی‌اکبر، قواعد تفسیر قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، تهران: 1394هـ ش.
13. ــــــــــــــــ، مکاتب تفسیری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه- سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، تهران: 1391 هـ ش.
14. ــــــــــــــــ، مکاتب تفسیری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، تهران: 1391 هـ ش.
15. بیضاوی، قاضی عبد الله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التأویل، تحقیق: محمد عبدالرحمن المرعشلى، دار احیاء التراث العربی، بیروت: 1418هـ ق.
16. خان، سر سید احمد، تفسیر القرآن، لاهور: دوست ایسوسی ایتس الکریم، مارکت اردو بازار، بی‌تا.
17. خویی، سیدابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، دار الزهراء، قم: 1408 ق.
18. درویش، محی‌الدین، إعراب القرآن و بیانه، دار الإرشاد، سوریه: چاپ چهارم، 1415ق.
19. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، دانشگاه تهران، تهران: دوم، 1377 ش.
20. راغب‌اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دارالعم ـ الدار الشامیه، دمشق ـ بیروت: 1412ق.
21. رجبی، محمود، روش تفسیر قرآن، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم: چاپ دوم، 1385هـ ش.
22. رضایی‌اصفهانی، محمد علی، درآمدی بر تفسیر علمی قرآن، انتشارات اسوه،قم: 1375 هـ ش.
23. ــــــــــــــــ، علوم قرآن (2)، اعجاز قرآن در علوم طبیعی و انسانی، مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی، قم: 1392 هـ ش.
24. ــــــــــــــــ، منطق تفسیر قرآن (1)، مبانی و قواعد تفسیر قرآن، جامعة المصطفی العالمیه، قم: 1387 هـ ش.
25. ــــــــــــــــ، منطق تفسیر قرآن (2)، روشها و گرایشهای تفسیری، جامعة المصطفی العالمیه، قم: 1387 هـ ش.
26. ــــــــــــــــ، و عرفانی، محمد نظیر، بررسی اعجاز علمی قرآن از دیدگاه دکتر طاهر القادری، مجله قرآن و علم، ش20، 1396 هـ ش.
27. رفیعی‌محمدی، ناصر، تفسیر علمی قرآن (بررسی سیر تدوین و تطور)، انتشارات فرهنگ گستر، با همکاری معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران: 1379هـ ش.
28. ــــــــــــــــ، سیر تدوین و تطور تفسیر علمی قرآن، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی، 1386 هـ ش.
29. زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الاقاویل فى وجوه التاویل، دار الکتاب العربی، بیروت: چاپ سوم، 1407هـ ق.
30. سردار، ضیاء الدین، «دو آقاؤں کے درمیان»، مجله سه ماهی «آیات»، جلد1، شماره2، علی گره، ص30-49، 1990م.
31. سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر القرآن، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، قم: 1404ق.
32. طاهر القادری، محمد، اسلام اور جدید سائنس، منهاج القرآن پبلیشرز، لاهور: 2001م.
33. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم: 1374 هـ ش.
34. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان لعلوم القرآن، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت: 1414 هـ ق.
35. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، دار احیاء التراث العربی، بیروت: بی‌تا.
36. عادل نادر علی و خدیجه عباسی، «پیشینه تفسیر علمی»، بنیاد پژوهش‌های قرآنی حوزه و دانشگاه، شهرداری تهران، مجموعه مطالعات علم دینی، روش‌شناسی تفسیر علمی قرآن کریم، مبانی و اصول، ص113-137، 1389هـ ش.
37. عبدالودود، مظاهر فطرت اور قرآن، خالد پبلیشرز، لاهور: 1988م.
38. فاکرمیبدی، محمد، قواعد التفسیر لدی الشیعة و السنة، المجمع العالمی لتقریب المذاهب الاسلامی، بی‌جا: 1428هـ ق.
39. فخررازی، ابو عبد الله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، دار احیاء التراث العربی، بیروت: چاپ سوم، 1420هـ ق.
40. کرمانی، محمد ریاض، «قرآن اور سائنس ایک جائزه»، عبد العلی و ظفر الاسلام، «قرآن اور سائنس سیمینار مقالات»، اداره علوم اسلامیه، علی گره یونیورستی، ص20-45 (مجموعه مقالات)، 2003م.
41. کریم‌پورقراملکی، علی، در آمدی بر تاریخ تحلیلی تفسیر علمی، انتشارات ادباء، قم: 1397 هـ ش.
42. مجاهد حسین، سر سید‌شناسی مبالغه اور مغالطه، لاهور: نشریات، شفق پریس، 2017م.
43. مصباح‌یزدی، محمدتقی، معارف قرآن، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (رح)، قم: 1378هـ ش.
44. مطهری، مرتضی، نبوت، صدرا، تهران: 1369ش.
45. معرفت، محمد‌هادی، التمهید فی علوم القرآن، مؤسسة النشر الاسلامی، قم: چاپ دوم، 1415هـ ق.
46. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، تهران: ۱۳۷۴.
47. میمن، محمد انور، قرآن کے سائنسی اکتشافات، اداره اشاعت اسلام، کراچی: 2003م.
48. ندوی، محمد رضی‌الاسلام، «آیات قرآنی کی سائنسی تعبیر و تشریح خطرات اور ان کا تدارک»، عبد العلی و ظفر الاسلام، «قرآن اور سائنس سیمینار مقالات»، 2003م، اداره علوم اسلامیه، علی گره یونیورستی، ص46-65 (مجموعه مقالات)، 2003م.
49. ندوی، محمد شهاب‌الدین، قرآن حکیم اور علم نباتات، بنگلور: فرقانیه اکیڈمی ٹرسٹ، 1990م.
50. نصر، سید حسین، نقد نظریه تکاملی داروین، مجله رشد آموزش معارف اسلامی، ش 72، بهار 1388.
51. نیشابوری قمی، حسن بن محمد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1416هـ ق.
52. هلوک نور باقی ترکی، قرآنی آیات اور سائنسی حقائق، ترجمه: سید محمد فیروز شاه، لکهنؤ: عباس بک ایجنسی، 2002م.
53. همدانی، سید محمد کمال‌الدین حسین، قرآن اور علم الافلاک، مظفر نگر یوپی، رنگ محل پبلیکیشنز، 1987م.