نقش محیط در رفتار سازمانی از منظر قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 طلبه سطح 4 قرآن و علوم (گرایش مدیریت)، مرکز تخصصی قرآن امام علی بن ابیطالب ع، (نویسنده مسئول)

2 استادیار قرآن و علوم (گرایش مدیریت) جامعة المصطفی ص العالمیة، مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث

چکیده

رفتار سازمانی مطالعۀ نظام‌‌مندی در راستای درک علل رفتارها، بهبود پیش‌‌بینی‌‌ها، هدایت و کنترل با هدف پرده‌برداری از واقعیت‌‌های مهم موجود در روابط‌‌ها و ایجاد تغییر در رفتارهای نامطلوب است. ضرورت درک تأثیر محیط پرتلاطم و پویا در رفتار سازمانی در این عصر ارتباطات و اطلاعات و پیشرفت‌‌های چشم‌گیر فناوری، پدیدآمدن سازمان‌‌های فرامرزی و سازمان‌‌های پیچیده و نیز لزوم توجه به سرعت به‌عنوان یک مزیت رقابتی و بهبود انعطاف‌پذیری، بیش‌ازپیش روشن شده است. پژوهش با اهداف بنیادی و کاربردی، مسئله‌‌ را از منظر قرآن با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی ـ استنطاقی و نیز تحلیل محتوا برای روشن‌سازی دیدگاه سپهر وحیانی به بررسی گرفته است. یافته‌‌ها نشان می‌دهد که در قرآن نه‌تنها بر تأثیر محیط در رفتار سازمانی توجه شده است که با نگاه جامع‌‌تر نسبت به دانش مدیریت معاصر هم رهاوردهای آن را در حوزه‌‌های نگرش به انسان، سازمان و محیط به چالش کشیده و ضمن گسترش‌دادن دامنۀ این دانش اهتمام خاص بر تعامل فعالانه‌‌، پویا و پیشگیرانۀ انسان و سازمان با محیط دارد. کلام وحی به نقش محیط در ادراکات، تصمیم‌گیری‌ها، تربیت و یادگیری، هویت‌بخشی و فرهنگ سازمانی تأکید دارد؛ لکن برخلاف مدیریت سیستمی و اقتضایی اسارت انسان در چنگال محیط را نمی‌پذیرد و افزون بر آن اینکه عوامل محیطی را منحصر به عواملی نظیر: عوامل اقتصادی، فناوری، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نمی‌داند؛ بلکه عوامل غیبی و ماورائی را نیز مطرح و مطمح‌نظر دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Environment in Organizational Behavior from the Perspective of the Quran

نویسندگان [English]

  • abbas mohammad hasani 1
  • Ali Agha Safari 2
1 PhD Candidate (Corresponding Author)
2 PhD, Al-Mustafa International University, Qom (Afghanistan)
چکیده [English]

Organizational behavior is the systematic study aimed at understanding the causes of behaviors, improving predictions, guiding and controlling with the purpose of revealing important realities in relationships and creating changes in undesirable behaviors. The necessity of understanding the influence of the turbulent and dynamic environment on organizational behavior in this age of communications and information, and significant technological advancements, the emergence of transboundary organizations, and complex organizations, as well as the importance of speed as a competitive advantage and improving flexibility, has become clearer than ever. This research, with fundamental and applied objectives, examines the issue from the perspective of the Quran, using a descriptive-analytical-inferential method and content analysis to clarify the viewpoint of Sepahar Vahiani. The findings indicate that in the Quran, not only attention is paid to the influence of the environment on organizational behavior, but also, with a broader view than contemporary management science, its implications are challenged in the areas of human, organization, and environment perspectives, while expanding the scope of this science, it emphasizes particular attention to the active, dynamic, and preventive interaction of human and organizational entities with the environment. The divine revelation emphasizes the role of the environment in perceptions, decision-making, education and learning, identity formation, and organizational culture; however, contrary to systemic and deterministic management, it does not accept human enslavement to the environment and, moreover, does not consider environmental factors limited to factors such as economic, technological, social, cultural, and political, but also raises and considers transcendental and metaphysical factors.

  1. قرآن کریم، ترجمه مهدی الهی‌قمشه‌ای، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، 1372.
  2. امین، نصرت‌بیگم، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، [بی‌نا]، [بی‌جا]. 1362.
  3. ایران‌نژادپاریزی، مهدی، ساسان گهر، پرویز، سازمان و مدیریت از تئوری تا عمل، تهران: مؤسسه عالی آموزش بانکداری ایران، چاپ یازدهم، 1390.
  4. برومند، زهرا، مدیریت رفتار سازمانی، چاپ بیستم، تهران: دانشگاه پیام نور، 1388.
  5. پوررضا، محمدسعید، صالح‌نسب، اکبر، رهبری تحول‌گرا در سازمان‌های سده 21، 1395
  6. پیروز، علی و همکاران، مدیریت در اسلام، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1384.
  7. توکلی، عبدالله، همکاران، بررسی معرفت شناسی مکتب سیستمی از دیدگاه قرآن، دو فصلنامه علمی قرآن و علم، سال شانزدهم، شماره 30، بهار و تابستان، 1401.
  8. حاجیانی ابراهیم و همکاران، فرهنگ سازمانی، پژوهش‌نامه 47، تهران: انتشاراتی کمیل، 1388.
  9. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران، شماره مسلسل 134، 1346.
  10. رابینز، استیفن پی، تئوری سازمان، ساختار، طراحی و کاربردها، مترجم مهدی الوانی و حسن دانایی‌فرد، تهران: صفار، چاپ بیست‌ودوم، 1387.
  11. رضائیان، علی، تجزیه‌وتحلیل و طراحی سیستم، تهران: سمت، 1376.
  12. رضائیان، علی، مبانی سازمان و مدیریت، چاپ شانزدهم، تهران: سمت1، 392.
  13. رفیع‌پور، فرامرز، آناتومی جامعه یا سنة الله: مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی کاربردی، تهران: کاوه، 1377.
  14. رنگریز، حسن، تئوری‌های سازمان و مدیریت پیشرفته، تهران، کتاب مهربان، چاپ دوم، 1396.
  15. زبیدی، ماجد ناصر، التیسیر فی التفسیر للقرآن بروایة أهل البیت، بیروت: دار المحجة البیضاء، 1428.
  16. زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، دار الکتاب العربی، لبنان- بیروت، 1407.
  17. سیدجوادین، رضا، مروری جامع بر مفاهیم اساسی نظریات مدیریت و سازمان، تهران: نگاه دانش، چاپ دوم، 1388.
  18. شهیدی، محسن، فرهنگ و فرهنگ سازهای رفتاری در قرآن کریم، فصلنامه علمی قرآن، فرهنگ و تمدن، سال 4، شماره 2، 1402ش.
  19. صنعانی، عبدالرزاق، عبدالرزاق، بن همام، تفسیر القرآن العزیز المسمّی تفسیر، بیروت، نشر دار المعرفة، 1411 .
  20. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: نشر مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
  21. عسکرپور، زهرا، نجفی، محمد، نوروزی، رضاعلی، مفهوم‌شناسی محیط در قرآن کریم و نقش تربیتی آن، فصلنامه تعلیم و تربیت اسلامی، سال بیست و هشتم، دوره جدید، شماره 74، 1399.
  22. فتح‌الهی‌فر، محمد، تئوری‌های مدیریت پیشرفته، هرمزگان، دانشگاه هرمزگان، 1391.
  23. فخر رازی، محمد بن عمر، تفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1402.
  24. فقیهی، ابوالحسن، مهدی، الوانی، زاهدی، شمس السادات، فرهنگ جامع مدیریت، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، چاپ پنجم، 1390.
  25. قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، 1388.
  26. قلى‌پور، آرین، مدیریت رفتار سازمانى (رفتار فردى)، تهران: سمت، چاپ دوم، 1391.
  27. محمدی، ابوالفضل، حجازی‌فر، سعید، قاسمی نژاد، یاسر، باورهای مؤثر در هدایت و کنترل رفتارهای سازمانی از دیدگاه آیات منتخب قرآن کریم، فصلنامه مدیریت اسلامی، سال 24، شماره اول، بهار1395.
  28. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368.
  29. مطهری، مرتضی، جامعه و تاریخ، تهران: صدرا، چاپ هفتم، 1384.
  30. مطهری، مرتضی، وحی و نبوت، قم: صدرا، چاپ هفتم، 1377.
  31. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1371.
  32. مورهد، گریگوری، گریفن، ریکی، رفتار سازمانی، تهران: مروارید، 1385.
  33. موسوی جلال، زهرا و ملکی، یدالله، شاخصه‌های رفتار سازمانی از نگاه قرآن، دومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت واقتصاد و علوم انسانی1394.
  34. هرسى، پاول، کنت، بلانچارد، مدیریت رفتار سازمانى، ترجمه، قاسم کبیرى، تهران: جهاد دانشگاهى، 1378.
  35. الوانی سید مهدی، مدیریت عمومی، تهران: نی، چاپ پنجاه‌وهفتم، 1399.
  36. شهیدی، محسن، فرهنگ و فرهنگ سازهای رفتاری در قرآن کریم، فصلنامه علمی قرآن، فرهنگ و تمدن، سال 4، شماره 2، 1402ش.