معیارهای درون‌متنی گزینش فضائل بنیادین قرآنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دبیر پژوهشی گروه علوم تربیتی، مدرسه علوم انسانی، مؤسسه آموزش عالی شهیده بنت الهدی صدر، جامعه المصطفی (ص) العالمیه، قم، ایران

2 دکتری تخصصی استادیار گروه علوم تربیتی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی ره، قم، ایران

3 دکترای تخصصی استادیار گروه فقه و قرآن، مؤسسه آموزش عالی شهیده بنت الهدی صدر، جامعة المصطفی ص العالمیة، قم، ایران

چکیده

در روایتی از حضرت رسول اکرمk تمام‌کردن مکارم یعنی فضائل اخلاقی هدف بعثت ایشان معرفی شده است؛ یعنی تبیین و اکتساب فضائل اخلاقی، از مهم‌ترین اهداف اسلام است و ازآنجایی‌که فضائل در اسلام شامل همه صفات اکتسابی و رفتارهای درونی و بیرونی انسان می‌شود که از روی اختیار از انسان صادر می‌شود، فضائلی که ارتباطی چندوجهی و یا به تعبیری سازواره‌ای با یکدیگر دارند و برخی نقش اساسی و بنیادینی در پیکرۀ اخلاق اسلامی دارند که تمسک به آنها زمینه‌ساز و لازمۀ تحقق دیگر فضائل هستند؛ لذا در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی، با تدبر در امتیازات و ویژگی‌های فضائل در متن قرآن کریم، با هدف دستیابی به معیارها و شاخص‌های این فضائل به سراغ قرآن کریم رفتیم که اولین و جامع‌ترین منبع تربیت و اخلاق اسلامی است و به اشکال متنوع به انواعی از فضائل پرداخته، با روش‌های مختلف براساسی و بنیادی‌بودن آنها اشاره کرده است. درنتیجه پس از تبیین شرایط و ضوابط لازم برای تعیین معیارهای متمایزکننده فضائل بنیادین از دیگر فضائل، معیارهایی که بتواند تا حدودی و یا در کنار دیگر معیارها دال بر بنیادین‌بودن فضائل بود، از متن قرآن کریم کشف و ارائه شد. معیارهایی چون: «فراوانی سخن گفتن از آن، خواست صریح و جدی خداوند متعال، ویژگی برجسته الگوهای قرآنی، برخورداری از آثار و پیامدهای سعادتمندانه، هدف بودن برای برنامه‌های تربیتی قرآن، استفاده از بن، ساختار و یا محتوای تأکیدی، ارتباط گسترده همنشینی با دیگر فضائل، رابطه تقابل با رذائل وخیم، رابطۀ جانشینی با فضائل بنیادین دیگرو برخورداری از ترجیحات رتبی».

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Intrinsic Criteria for Selecting Fundamental Quranic Virtues

نویسندگان [English]

  • Zeinab Hashemi 1
  • Seyyed Mohammad Sadiq Mousavi Nasab 2
  • Tahereh Mahrouzadeh 3
1 Department of Jurisprudence and Quran, Shahida bint Al-Hadi Sadr Institute of Higher Education, Al-Mustafi (PBUH) Al-Alamiya Community, Qom, Iran.
2 Specialized Doctorate, Assistant Professor, Department of Educational Sciences, Imam Khomeini Educational and Research Institute, Qom
3 Tahereh Mahrouzadeh, Specialized Doctorate, Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Quranic Studies, Shahida Bint al-Huda Higher Education Institute, Al-Mustafa International University, Qom, Iran: azizmousavi5@gmail.com
چکیده [English]

In a narration from the Prophet Muhammad (Peace Be Upon Him), the completion of noble virtues, meaning ethical virtues, has been introduced as the goal of his mission. The elucidation and acquisition of ethical virtues are among the most important goals of Islam. Since virtues in Islam encompass all acquired qualities and inner and outer behaviors of humans that originate from their will, some virtues have multifaceted relationships and are foundational in the Islamic ethical framework. Therefore, in this research, using a descriptive-analytical method, we turned to the Quran as the primary and most comprehensive source of Islamic education and ethics to contemplate the merits and characteristics of virtues in its text. The Quran addresses various virtues in diverse forms and highlights their fundamental nature using different methods and foundational aspects. Consequently, after clarifying the necessary conditions and criteria for determining the distinguishing criteria of fundamental virtues from other virtues, criteria that can indicate the foundational nature of virtues were discovered and presented from the Quranic text. These criteria include: abundance of its mention, explicit and serious divine demand, prominent feature of Quranic patterns, possession of beneficial effects and consequences, being a goal for Quranic educational programs, emphasis on structure or content, extensive relationship and coexistence with other virtues, antagonistic relationship with vices, succession relationship with other fundamental virtues, and preference for ranking

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ranking criteria for Virtues
  • Ethics
  • Quranic Criteria
  • Distinctions in Virtue Criteria in Islam and Western Schools of Thought
  1. ابن‌فارس، ابوالحسین احمدبن‌زکریا، معجم مقائیس اللغة،قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1404ق.
  2. ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.
  3. اویسی‌کهخا، عبدالعی، عباسی، محمود، اتحادی، حسین، «تکرار و ارزش‌های بلاغی آن در شعر فرخی سیستانی»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی «پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره 34، پاییز 1393.
  4. جاجرمی، هانیه، پیش‌قدم، رضا و مقیمی، سحر، «بررسی تعداد مؤثر تکرار واژه در یادگیری واژگان زبان انگلیسی به‌عنوان زبان خارجی در پرتو الگوی هیجامند»، مجله پژوهشی مطالعات زبان و ترجمه، دوره 54، شماره 3، مهر 1400.
  5. جمعى از مؤلفان، مجله فقه اهل‌بیت علیهم السلام (فارسى)، قم: مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت علیهم السلام، بی‌تا.
  6. جمعی از نویسندگان، دائرۀالمعارف قرآن کریم، بی‌تا.
  7. جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دار العلم للملایین، 1410ق.
  8. حویزى، عبدعلى بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم: اسماعیلیان،چاپ 4، 1415ق.
  9. خداپرستی، فرج‌الله، فرهنگ معارف انگلیسی ـ فارسی، تهران: فرهنگ معاصر، 1385 ش.
  10. خراسانی، محمدکاظم (آخوند خراسانی)، کفایۀ الاصول، قم: مؤسسه آل‌البیت، 1409ق.
  11. خندان، محمد، «نظریه‌های اخلاق هنجاری و چالش‌های اخلاقی در عرصه مدیریت اطلاعات»، تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی (کتابداری)، دوره 44، ش 53، 1389ش.
  12. دبیری، احمد، «فضیلت‌گرایی در اخلاق»، مجله معرفت اخلاقی، سال دوم، ش 5، 1389.
  13. راغب‌اصفهانى، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، بیروت/دمشق: دارالعلم‏/الدار الشامیة‏، 1412ق.
  14. رضایى‌اصفهانى، محمدعلى، تفسیر قرآن مهر، قم: پژوهش‌هاى تفسیر و علوم قرآن، 1387 ه.ش.
  15. زرین‌پور، داوود و امینی، راضیه، «واکاوی صیغه امر از منظر ادبیات عرب و اصول فقه»، مجله مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی سال دوازدهم، شماره 46، بهار و تابستان 1396.
  16. ساروی، پریچه، فواید به‌کارگیری الفاظ مکرر در قرآن، موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان، 1395ش.
  17. سامانه آموزشی دانیون، تأثیر تمرین و تکرار در یلدگیری، سایت ویرگول، 1399 ه.ش.
  18. سعدى، عبدالرحمن، تیسیر الکریم الرحمن فی تفیسر کلام المنان، بیروت: مکتبة النهضة العربیة، چاپ: 2، 1408 ه.ق.
  19. شیروانى، على، اخلاق اسلامى و مبانى نظرى آن، قم: دار الفکر، 1379ش.
  20. صاحب‌بن‌عباد، کافى الکفاة، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغة، بیروت: عالم الکتاب، 1414 ه‍ ق.
  21. صدرالدین‌شیرازى، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم (صدرا)، قم: بیدار، چاپ: 2، 1361ش.
  22. صفایى‌حائرى، على، تطهیر با جارى قرآن، قم: لیلة القدر، چاپ: 2، 1381 ه.ش.
  23. علم‌الهدی، سیدمحمدصادق، درس خارج کفایه الاصول، بحث حقیقت صیغه امر، 6 خرداد 1394.
  24. غفاری‌باقری، ابوالفضل، نوع‌پرست، خسرو، تربیت اخلاقی فضیلت‌گرا از منظر دیوید کار، فصلنامه فقه و اصول، دوره: 33، ش2، 1380.
  25. غلامحسین‌زاده، غلامحسین و نوروزی، حامد، نقش تکرار آوایی در انسجام واژگان شعر عروضی فارسی، نثرپژوهی ادب فارسی، شماره 24، بهار 1389.
  26. فراهیدى خلیل بن احمد، کتاب العین، قم: هجرت، چاپ دوم، 1410 ه.ق.
  27. کاپلستون، فردریک، تاریخ فلسفه یونان و روم، ترجمه: جلال‌الدین مجتبوى، تهران: سروش، 1362ش.
  28. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چاپ:4، 1407 ق.
  29. کمرخانی، عرفان و شفیعی، صابر، «بررسی تأثیر تکالیف بر یادگیری متربی»، مجله پیشرفت‌های نوین در روان‌شناسی، علوم تربیتی و آموزش‌وپرورش، سال سوم، شماره 23، اردیبهشت 1399.
  30. معین، محمد؛ شهیدی، سیدجعفر؛ دهخدا، علی‌اکبر؛ احمدی‌گیوی؛ حسن، ویراستار: حسنی، حمید، لغتنامه معین، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران (روزنه)، 1341ش.
  31. موسوی‌جزایری، درس خارج اصول فقه، 15 آذر 1394ش.
  32. A group of authors, Fiqh Ahl al-Bayt (Persian), 56 volumes, Institute of Islamic Jurisprudence on the Religion of Ahl al-Bayt, Qom - Iran, I, AH.
  33. Abu al-Hussein, Ahmad bin Faris bin Zakaria, Mujam Maqais al-Legha, 6 volumes, Qom: Publications of the Islamic Propaganda Office of Qom Seminary, 1st edition, 1404 AH.
  34. Danyon educational system, the effect of practice and repetition on learning, Virgul site, 2019 H.H.
  35. Dehkhoda, Ali Akbar, Dehkhoda dictionary.
  36. Farahidi Khalil bin Ahmad, Kitab al-Ain, Hijrat Publications - Qom, second edition, 1410 A.H.
  37. Gholamhosseinzadeh, Gholamhossein and Nowrozi, Hamed, The role of phonetic repetition in the vocabulary coherence of Persian prose poetry, Prose Research of Persian Literature, No. 24, Spring 2009.
  38. Hawizi, Abdul Ali bin Juma, Tafsir Noor al-Thaqlain, 5 volumes, Ismailian - Iran - Qom, edition: 4, 1415 A.H.
  39. https://en-m-wikipedia.org.translate.goog/wiki/Spaced_repetition?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=sc.
  40. https://en-m-wikipedia.org.translate.goog/wiki/Spaced_repetition?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=sc.
  41. https://fa.warbletoncouncil.org/frases-adam-smith-2544
  42. https://fa.warbletoncouncil.org/phrases-adam-smith-2544.
  43. Ibn Manzoor Muhammad Ibn Makram, The Language of the Arabs, Beirut: Dar Sadir, third edition, 1414 AH.
  44. Jajermi Haniyeh, Pish Kadam, Reza and Moghimi, Sahar, Investigating the effective number of word repetitions in learning English as a foreign language in the light of Hijamand model, Research Journal of Language and Translation Studies, Volume 54, Number 3, Mehr 1400.
  45. Johari, Ismail bin Hammad, Sahaha - Taj al-Lagha and Sahaha al-Arabiya, 6 volumes, Beirut: Dar al-Alam for the millions, print: 1, 1410 AH.
  46. Kalini, Muhammad bin Yaqoob bin Ishaq, Al-Kafi (I - Islamic), 8 volumes, Tehran: Dar al-Kutub al-Islami, edition: 4, 1407 AH.
  47. Kamarkhani, Erfan and Shafiei, Saber, Examining the effect of homework on teacher learning, Journal of New Developments in Psychology, Educational Sciences and Education, third year, May 2019, number 23.
  48. Mousavi Jazayeri, Lesson on the principles of jurisprudence, 15 Azar 2014.
  49. Owaisi Kokha, Abdulai, Abbasi, Mahmoud, Ittiadi, Hossein, Repetition and its rhetorical values in the poetry of Farrokhi Sistani, scientific and research quarterly "Persian language and literature research", number 34, autumn 2013.
  50. Ragheb Esfahani, Hossein bin Muhammad, al-Mufardat fi Gharib al-Qur'an, Beirut: Dar al-Alam "Al-Dar al-Shamia Damshq", 1st edition, 1412 AH.
  51. Rezaei Esfahani, Mohammad Ali, Tafsir Qur'an Mehr, 24 volumes, Researches on Tafsir and Sciences of the Qur'an - Iran - Qom, Edition: 1, 1387 AH.
  52. Saadi, Abdur Rahman, Taysir al-Karim al-Rahman fi Tafisir Kalam al-Manan, 1 volume, Al-Nahda Al-Arabiya Library - Lebanon - Beirut, edition: 2, 1408 A.H.
  53. Sadr al-Din Shirazi, Muhammad bin Ibrahim, Tafsir al-Qur'an al-Karim (Sadra), 7 volumes, Bidar - Iran - Qom, edition: 2, 1361 AH
  54. Safai Haeri, Ali, Cleansing with the flow of the Qur'an, 3 volumes, Lailat al-Qadr - Iran - Qom, edition: 2, 1381 AH.
  55. Sahib bin Abad, Kafi al-Kafat, Ismail bin Abad, Al-Massin fi al-Lagha, 10 volumes, Beirut: Alam al-Kitab, 1st edition, 1414 AH.
  56. Seyyed Mohammad Sadegh Alam Al-Hadi, a lesson on the sufficiency of al-usul, discussion of the truth of the form of matter, June 6, 2014
  57. Zarinpour, Dawood and Amini, Razieh, "Analysis of the form of Amr from the perspective of Arabic literature and principles of jurisprudence", Journal of Approximate Studies of Islamic Religions, Year 12, Spring and Summer 2016, Number 46, Pages 71-84.