کارکردهای شبکۀ خویشاوندی در تحکیم خانواده در اندیشه‌های قرآنی امام خامنه‌ای (دام‌ظله)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری جامعه‌شناسی فرهنگی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

چکیده

خانواده و خویشاوندی از آغاز پیدایش انسان تاکنون، مهم‌ترین و اساسی‌ترین رکن جامعه انسانی است. نظریه‌هایی که کارکردها و نقش‌های مختلف نظام خویشاوندی را تبیین کردند، می‌توان به دو دسته طبقه‌بندی کرد: برخی از نظریه‌ها به‌عنوان کاهندۀ کارکردهای خویشاوندی در جهان حاضر هستند؛ اما تعدادی از صاحب‌نظران همچون مقام معظم رهبری معتقدند که نظام خویشاوندی در جهان معاصر از عملکرد مهمی برخوردار است. در اسلام به‌جای «ارتباط خویشاوندی»، «صلۀ رحم» به‌کاررفته و استمرار روابط خویشاوندی به‌عنوان یک ارزش به‌شدت موردتوجه قرار گرفته است. روابط خویشاوندی آثار بسیاری در زندگی انسان در دنیا و همچنین زندگی پس از مرگ دارد که در متون دینی به آن اشاره‌ شده است. هدف این پژوهش، بررسی نقش‌های شبکۀ خویشاوندی بر تحکیم خانواده در اندیشه‌های قرآنی امام خامنه‌ای است. روش تحقیق از نوع پیمایشی و ابزار اصلی گردآوری داده‌ها، پرسشنامه بود؛ اما درعین‌حال از مطالعات کتابخانه‌ای نیز سود جسته است. جامعه آماری تحقیق، سرپرستان خانواده‌ها در مناطق مختلف شهر تهران (برای احصای وضعیت موجود کارکردهای شبکۀ خویشاوندی) است. جهت ارزیابی نقش‌های متعدد شبکۀ خویشاوندی، متغیرهای ده‌گانۀ تحقیق شامل: 1- «حمایت‌های مالی و اقتصادی»، 2- «انجام کار خانگی»، 3- «مراقبت و نگهداری»، 4- «ازدواج» و «زادوولد»، 5- «کنترل اجتماعی»، 6-«مشارکت در وقایع مهم زندگی»، 7- «نحوۀ گذران اوقات فراغت»، 8- «حمایت عاطفی»، 9-«جامعه‌پذیر کردن»، 10- «افزایش مشارکت سیاسی» استخراج شده است. ابتدا وضعیت موجود کارکردهای شبکۀ خویشاوندی در شهر تهران احصاء، و سپس با مقایسۀ کارکردهای خویشاوندی در اندیشه‌های قرآنی مقام معظم رهبری، فاصله و شکاف بین وضع موجود و وضع مطلوب سنجیده شد. نتایج تحقیق نشان داد نظام خویشاوندی همچنان دارای کارکردها و نقش‌های گوناگونی است؛ اما شرایط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی تغییراتی را در این نقش‌ها به وجود آورده است. مناسبات خانوادگی و خویشاوندی باید بیشتر بر موازین و آموزه‌های اسلامی و قرآنی استوار باشد تا فرصت‌های پیوندهای خویشاوندی در تحکیم خانواده‌ها مورد بهره‌گیری قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Analysis of the Functions of Kinship Network in Strengthening Family in the Thoughts of Imam Khamenei (May His Life Be Prolonged) from the Perspective of the Quran

نویسنده [English]

  • mosa shananpoorpicha
Specialized Doctorate, Department of Sociology, Faculty of Humanities, Islamic Azad University, Research and Sciences Campus, Tehran, Iran:
چکیده [English]

Family and kinship have been the most important and fundamental pillars of human society since the beginning of human existence. The theories that have elucidated the various functions and roles of the kinship system can be categorized into two groups: some theories consider the functions of kinship networks to be diminishing in the contemporary world, while others, such as the esteemed Leader's perspective, believe that the kinship system still plays a significant role. In Islam, instead of "kinship relations," the term "silat al-rahm" (maintaining ties of kinship) is used, and the continuity of kinship relationships is highly valued as a fundamental principle. Kinship relationships have numerous effects on human life in this world and even in the afterlife, as mentioned in religious texts. The aim of this research is to examine the roles of the kinship network in strengthening the family in the thoughts of Imam Khamenei from the perspective of the Quran. The research method is survey-based, and the primary data collection tool is a questionnaire, supplemented by library studies. The statistical population of the research includes heads of families in different areas of Tehran to assess the current status of the functions of the kinship network. To evaluate the various roles of the kinship network, ten research variables have been identified: 1) financial and economic support, 2) household chores, 3) caregiving, 4) marriage and childbirth, 5) social control, 6) participation in important life events, 7) leisure activities, 8) emotional support, 9) community acceptance, and 10) increased political participation. Initially, the current status of the functions of the kinship network in Tehran was assessed, and then the gap between the current situation and the desired situation based on the Quranic perspective of the esteemed Leader was evaluated. The research results indicate that the kinship system still has various functions and roles, but social, cultural, and economic conditions have brought about changes in these roles. Family and kinship relationships should be more aligned with Islamic and Quranic teachings to make the most of the opportunities for strengthening families through kinship ties

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kinship Network
  • Family Strengthening
  • Roles and Functions
  • Quranic Perspective
  1. قرآن کریم، ترجمه: محمدعلی رضایی اصفهانی و جمعی از اساتید جامعة المصطفی، انتشارات المصطفی، قم: چاپ دوم، 1388.
  2. آزادارمکی، تقی، تغییرات، چالش‌ها و آینده خانواده ایرانی، انتشارات تیسا، تهران: 1395.
  3. آزادارمکی، تقی، شکاف بین نسلی در ایران، نامه انجمن جامعه‌شناسی ایران، شماره 4: 70-55، 1380.
  4. آزادارمکی، تقی؛ زند، مهناز؛ خزایی، طاهره، بررسی تحولات اجتماعی و فرهنگی در طول سه نسل خانواده تهرانی: با تأکید بر مقایسه مراسم، آداب و کارکردهای حمایتی، نامه علوم اجتماعی، شماره 16: 1379.
  5. ادیب، محمدحسین، جامعه‌شناسی ایران، نشر هشت‌بهشت، اصفهان: 1374.
  6. ازکیا، مصطفی و غفاری، غلامرضا، جامعه‌شناسی توسعه، انتشارات کیهان، تهران: چاپ پنجم، 1384.
  7. اعزازی، شهلا، جامعه‌شناسی خانواده: با تأکید بر نقش، ساختار و کارکردهای خانواده در دوران معاصر، تهران، روشنگران و مطالعات زنان، چاپ چهارم: 1385.
  8. بیانات مقام معظم رهبری در سایت‌های ir و Leader.ir.
  9. بهنام، جمشید، ساخت‌های خانواده و خویشاوندی در ایران، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، تهران: چاپ دوم، 1392.
  10. پارسیان، زهره و همکاران، تأثیر مؤلفه‌های نوگرایی در حمایت خویشاوندی خانواده‌های شهر یزد، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، دوره 7، شماره 30، سال 1393.
  11. تنهایی، ابوالحسن؛ شکربیگی، عالیه، جهانی‌شدن، تجددگرایی و خانواده در ایران، فصلنامه جامعه شناسی، شماره 11: 55-33، 1387.
  12. حاتمی، علی، «خانواده در آثار جامعه شناسان شرق و غرب»، فصلنامه نقد کتاب علوم اجتماعی، سال اول، شمارهای 3 و 4، 1393.
  13. چیل، دیوید، خانواده‌ها در دنیای امروز، ترجمه محمدمهدی لبیبی، نشر افکار، تهران: 1388.
  14. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران: 1377.
  15. رابرتسون، یان، درآمدی بر جامعه، ترجمه حسین بهروان، آستان قدس رضوی، مشهد: 1372.
  16. رضوی طوسی، سید مجتبی، جایگاه روابط خویشاوندی و صلۀ رحم در تعاملات خانوادگی روزمره: مطالعه شهروندان تهرانی، اخلاق زیستی، دوره 3، شماره 10: 160-113، 1392. 
  17. ریبنز مک کارتی، جین و ادواردز، روزالیند، مفاهیم کلیدی در مطالعات خانواده، ترجمه محمدمهدی لبیبی، نشر علم، 1390.
  18. زاهدی، محمدجواد و همکاران، تبیین جامعه‌شناختی تأثیر فرآیند نوسازی در ساختار خانواده (مقایسۀ نقاط شهری و روستایی در استان مازندران)، فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده (مطالعات راهبردی زنان)، سال شانزدهم، شماره 61، 1392.
  19. سرایی، حسن، تداوم و تغییر خانواده در جریان گذار جمعیتی ایران، نامه انجمن جمعیت شناسی ایران، دوره 1، شماره 2، 1385.
  20. سفیری، خدیجه و باستانی، سوسن و قرانی دامداباجا، لیلا، سنجش رابطه حمایت شبکه‌های اجتماعی غیررسمی و رضایت شغلی زنان در شهر اردبیل، نشریه زن در توسعه و سیاست، مقاله 7، دوره 11، شماره 2: 253-274، 1392.
  21. شعبان‌پور پیچا، موسی، جامعه‌شناسی خانواده و خویشاوندی، کرج: انتشارات هنر نگاره، 1400.
  22. شیخ جبلی، محمدتقی، بررسی عوامل جمعیتی، اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر ازدواج خویشاوندی (مطالعه موردی: شهر قم)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته جمعیت‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه علوم و تحقیقات تهران: 1393.
  23. طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، دفتر انتشارات اسلامی، جلد 4، چاپ پنجم، قم: 1374
  24. عباسی شوازی، محمد جلال و صادقی، رسول، قومیت و الگوهای ازدواج در ایران، پژوهش زنان، شماره1: 47-25، 1384.
  25. عباسی‌شوازی، محمدجلال؛ ترابی، فاطمه، سطح، روند و الگوی ازدواج خویشاوندی در ایران، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، شماره 2: 88-61، 1385.
  26. علی‌احمدی، امید و پوررضاکریم سرا، ناصر، تهدیدهای خانواده و تقابل سنت و مدرنیسم، نامه علوم اجتماعی، شماره 64، 1392.
  27. علی‌احمدی، تحولات معاصر خانواده در شهر تهران، نشر شهر، تهران: 1389.
  28. غفاری، غلامرضا و زبردست، یلدا ، عضویت در شبکه‌های اجتماعی و رضایت از زندگی در بین بازنشستگان سالمند آموزش‌وپرورش شهرستان جهرم، فصلنامه علمی ترویجی جامعه‌شناسی آموزش‌وپرورش، دوره 2، شماره 2: 20-15، 1391.
  29. فعال، زهرا، «بررسی عوامل مؤثر بر گرایش افراد به سالمندی سپاری در میان خانواده های شهر رشت»، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه مازندران، رساله کارشناسی رشته علوم اجتماعی، 1391.
  30. کوزر، لوییس، زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی، ترجمه محسن ثلاثی، علمی، تهران: چاپ ششم، 1376.
  31. کوئن، بروس، درآمدی بر جامعه، ترجمه محسن ثلاثی، نشر توتیا، چاپ دوازدهم، تهران: 1381.
  32. گیدنز، آنتونی، جامعه‌شناسی، ترجمه صبوری کاشانی، نی، تهران: 1372.
  33. لبیبی، محمدمهدی، خانواده در قرن بیست‌ویکم، انتشارات علم، تهران: 1393.
  34. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران: 1387.
  35. محمدپور، احمد، مهدی رضایی، لطیف پرتویی، رسول صادقی، سنت، نوسازی و خانواده: مطالعه‏ی تغییرات خانواده در میان ایلات منگور و گورک شهرستان مهاباد، مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه، 1387.
  36. مهدوی، محمدصادق، آسیب‌شناسی و بایسته‌های خانواده (295-285)، به نقل از کتاب مجموعه مقالات آسیب‌شناسی خانواده، مرکز امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، 1388.
  37. نائبی، هوشنگ و لطفی خاچکی، بهنام، تأثیر روابط و پیوندهای خویشاوندی بر میزان آسیب‌های اجتماعی در استان‌های کشور، مجله بررسی مسائل اجتماعی، دوره6، شماره1: 26-1، 1394.
  38. وثوقی، منصور؛ نیک‌خلق، علی‌اکبر، مبانی جامعه‌شناسی، انتشارات خردمند، چاپ هفتم، 1373.
  39. Liascovich, R.,Rittler, M., and E Castilla, E. (2001), "Consanguinity in South America: Demographic aspects", Human Heredity, No.51:27-34.
  40. Salameh, P and Barbour,B.(2009), "Consanguinity in Lebanon: Prevalence, distribution and determinants",Journal of Biosoc.Sci.,No.41:505-517.
  41. sarkisian,Natalia and gerstel, Naomi (2004),kin support among blacks and whites: rece and family organization, American sociological review, vol.6, no: 3.812-837.
  42. silverstein, m. , and vern l.bengtson.(1997), intergenerational solidarity and the structure of adult child-parent relationship in American families american journal. Of sociology, vol.103,no.2:420-460
  43. Slotkin, J.S (1949). "On a possible lack of incest regulations in old Iran". American Anthropologist, No. 49: 612-617.