نقد طبقه بندی های موجود از رویکردهای علم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم تربیتی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد (نویسنده مسئول)

2 دانشجوی دکتری مطالعات برنامه درسی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد

3 دکتری تخصصی دانشیار گروه مطالعات برنامه درسی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد

4 دکتری تخصصی استادیار فلسفه تعلیم و تربیت دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس

5 دکتری تخصصی استادیار گروه مطالعات برنامه درسی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

نظر به اهمیت طبقه‌بندی‌های علم دینی در نظریه‌پردازی علوم انسانی اسلامی، هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی طبقه‌بندی‌های موجود از علم دینی و ارائه طبقه‌بندی مفهومی جدید از رویکردهای علم دینی است. از روش پژوهش طبقه‌بندی به‌منظور پیگیری هدف پژوهش حاضر استفاده شد. برای این منظور به توصیف و نقد طبقه‌بندی‌های مختلف از رویکردهای علم دینی براساس معیارهای سه‌گانه (جامعیت و مانعیت، تباین اقسام و مبنای یگانه) پرداخته شد. در پی تحلیل و نقد طبقه‌بندی‌ها، یافته‌ها نشان داد طبقه‌بندی‌های موجود از حیث جامعیت، داشتن مبنای طبقه‌بندی واحد و تباین اقسام دچار کاستی‌هایی هستند. تحلیل مبنای طبقه‌بندی‌ها نشان داد که اکثر طبقه‌بندی‌های صورت‌گرفته از علم دینی، مسئله روش و بحث روش‌شناسی را به‌عنوان مبنای طبقه‌بندی مدنظر قرار داده‌اند که این امر نیازمند عنایت ویژه و بررسی‌های دقیق و عمیق است. لکن مسئله و معزل اساسی‌تر و مقدم‌تری نیز در تولید علم دینی وجود دارد و آن توجه به هدف و هدف‌مداری در تولید علوم انسانی اسلامی است. درواقع، آنچه می‌تواند گفتمان تولید علم دینی یا به‌عبارتی علوم انسانی ـ اسلامی را در نظریه‌پردازی راهبری کند، عنایت به هدف و هدف‌مداری در تولید علوم انسانی ـ اسلامی است. به‌طوری‌که در هیچ‌یک از طبقه‌بندی‌ها به بررسی و دسته‌بندی رویکردها از منظر «هدف و آرمان تولید علم دینی» پرداخته نشده است. باتوجه‌به نقدی که به معیار طبقه‌بندی‌های موجود وارد است، معیار طبقه‌بندی انگاره‌های علم دینی را می‌توان «هدف و آرمان تولید علم دینی» در نظر گرفت. ازاین‌رو، براساس معیار جدید و با اتکا بر روش استقراء، دو رویکرد کلان علم دینی تمدن‌ساز و رویکرد علم دینی فارغ از نگاه تمدنی را می‌توان به‌عنوان طبقه‌بندی جدید مطرح کرد

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Critical Review of Existing Classifications of Religious Sciences and Presentation of a Goal-Oriented Alternative: A Step towards a Civilizational Perspective

نویسندگان [English]

  • maghsoud amin khandaghi 1
  • azam mohamadzadeghasr 2
  • morteza karami 3
  • Alireza Sadeghzadeh Ghamsari 4
  • Saeed Javad ghandili 5
1 PhD, Associate Professor, Department of Educational Sciences, Faculty of Educational Sciences and Psychology, Ferdowsi University of Mashhad (Corresponding Author)
2 . PhD Candidate, Curriculum Studies, Faculty of Educational Sciences and Psychology, Ferdowsi University of Mashhad
3 Specialized Doctorate, Associate Professor, Department of Curriculum Studies, Faculty of Educational Sciences and Psychology, Ferdowsi University of Mashhad
4 Specialized Doctorate, Assistant Professor of Philosophy of Education, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University
5 Specialized Doctorate, Assistant Professor, Department of Curriculum Studies, Faculty of Educational Sciences and Psychology, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

Given the significance of classifications in the theory of Islamic humanities, the primary aim of this study is to scrutinize existing classifications of religious sciences and propose a new conceptual classification based on goal-oriented perspectives in religious sciences. The research methodology employed in this paper is classification, serving the main objective of the research. To achieve this, various classifications of religious sciences based on three criteria (comprehensiveness and exclusivity, differentiation of categories, and a unified basis) were examined and critiqued. The findings revealed deficiencies in existing classifications concerning comprehensiveness, having a unified basis for classification, and differentiation of categories. Analysis of the basis of classifications showed that most classifications of religious sciences have centered on methodological discussions as the basis for classification, requiring focused attention and thorough investigation. However, a more fundamental issue in the production of religious sciences is the consideration of the goal and goal-orientation in Islamic humanities. None of the classifications have addressed the examination and categorization of approaches from the perspective of the 'goal and ideal of producing religious sciences.' In light of the critique of existing classification criteria, the criterion of classifying assumptions of religious sciences can be considered as the 'goal and ideal of producing religious sciences.' Therefore, based on this new criterion and using the method of induction, two major approaches in religious sciences, namely the civilization-building approach and the approach independent of civilization, can be proposed as a new classification.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Goal of religious sciences
  • Classification of Approaches in Religious Sciences
  • Civilization-Building Approach
  • Approach Independent of Civilization

مراجع

  1. ایمان، محمدتقی، کلاته‌ساداتی، احمد، جستاری در جهان بینی و علم. معرفت فرهنگی اجتماعی، 1 (4). 30-7، 1389.
  2. باقری، خسرو، هویت علم دینی: نگاهی معرفت‌شناختی به نسبت دین با علوم انسانی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1387.
  3. باقری، خسرو، «مسئله این است که سهم خود را در علم مشخص نکرده‌ایم»، سلسله نشست های «ما و علوم انسانی» در دانشگاه شاهد، 1390.
  4. بستان، حسین، گامی به‌سوی علم دینی: ساختار علم تجربی و امکان علم دینی، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1384.
  5. پیروزمند، علیرضا، رابطه منطقی دین و علوم کاربردی، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1376.
  6. جعفرزاده، محمدحسن، نهضت تولید علم با نگاهی به دیدگاه فرهنگستان علوم اسلامی، قم: فجر ولایت، 1385.
  7. جوادی‌آملی، عبدالله، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم: اسراء، چاپ چهارم، 1389.
  8. حسنی، حمیدرضا؛ علی‌پور، مهدی؛ موحدابطحی، محمدتقی، علم دینی دیدگاه‌ها و ملاحظات، چاپ ششم، قم: نشر حوزه و دانشگاه، 1390.
  9. حسینی‌الهاشمی، سیدمنیرالدین، مباحث متفرقه، پرتال فرهنگستان علوم اسلامی، 1376.
  10. حسینی، سیدحسین، درآمدی بر علوم انسانی اسلامی مبنای تحقق وحدت فرهنگی، مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، 7 (17)، 89-63، 1382.
  11. خاکی‌قراملکی، محمدرضا، فرآیند تکامل ارادۀ جهت‌یافته: یادداشتی درباره غایت علم دینی، سوره اندیشه، شماره 66 و 67: 117-116، 1391.
  12. خسروپناه، عبدالحسین، در جستجوی علوم انسانی ـ اسلامی؛ تحلیل نظریه‌های علم دینی و آزمون الگوی حکمی ـ اجتهادی در تولید علوم انسانی اسلامی، قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها و دفتر نشر معارف، 1393.
  13. رمضانی‌فرانی، محمدعلی، بررسی امکان ایجاد علم دینی از دیدگاه فلسفه و معرفت‌شناسی، رساله دکتری رشته فلسفه تطبیقی، دانشگاه قم، 1388.
  14. زاهد‌زاهدانی، سیدسعید، انواع جامعه‌شناسی اسلامی، دین و علوم اجتماعی، موسسه پژوهشی حوزه و دانشگاه، 1383.
  15. سجادی، مهدی، برخورداری، رمضان، تبیین و تحلیل اسلامی‌سازی علوم و آثار آن بر تعلیم و تربیت، نوآوری‌های آموزشی، (7)، 59-78، 1383.
  16. سوزنچی، حسین، معنا، امکان و راهکارهای تحقق علم دینی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1388.
  17. سعیدی فاضل، روح الله، خرقانی، حسن و روشن ضمیر، محمد ابراهیم، ظرفیت های تمدّن سازی در داستان قرآنی حضرت آدمj، فصلنامه قرآن، فرهنگ و تمدن، سال 4، شماره1، 1402ش.
  18. شیرازی، سیده‌فائزه، امکان و چگونگی دانش دینی در حوزۀ علوم انسانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا (س)، 1389.
  19. صادق‌زاده‌قمصری، علیرضا، بررسی ارتباط معرفت‌شناختی دانش آموزش‌وپروش با تعالیم وحیانی اسلام، رساله دوره دکتری رشته فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه تربیت مدرس، 1383.
  20. صدر، محمدباقر، اقتصادنا، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1375.
  21. عاشوری، مهدی، تولید علوم انسانی اسلامی، در تولید و تکوین علوم انسانی اسلامی، تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1392.
  22. عبدلی‌مسینانی، استخراج، تحلیل و ارزیابی مدل‌های اجتهادی در روش شناسی تولید علوم انسانی اسلامی، رساله دکتری، دانشگاه معارف اسلامی، 1397.
  23. غلامی، رضا، معنا، مبنا و پیشینه طبقه‌بندی علوم در تمدن اسلامی و ایده‌ای برای دست‌یابی به طبقه‌بندی جدید علوم سیاسی، مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، 3 (1): 126-91، 1396.
  24. فتحعلی‌خانی، محمد، روش و روش‌شناسی در علوم انسانی اسلامی چارچوبی برای تحلیل و ارزیابی نظریه‌های علم دینی و علوم انسانی اسلامی، فصلنامه علمی پژوهشی قبسات، 23 (89): 179-153، 1397.
  25. فغفورمغربی، حمید، رویکرد مبناگرا در تولید علم دینی، فلسفه و کلام اسلامی آینه معرفت، 8 (23)، 87-53، 1389.
  26. کافی، مجید، فلسفه علم و علم دینی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1395.
  27. گلشنی، مهدی، علم و دین و معنویت در آستانه قرن بیست‌ویکم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1385.
  28. گلشنی، مهدی، گفتگو درزمینۀ علم و دین و علم دینی، نامه علم و دین، شماره 32-29: 124-91، 1385.
  29. گلشنی، مهدی، از علم سکولار تا علم دینی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1385.
  30. محمدی، علی، جریان‌شناسی جبهه فکری تمدن اسلامی، اندیشه تمدنی اسلام، 1 (1)، 1394.
  31. مصباح‌یزدی، محمدتقی، جستارهایی در فلسفه علوم انسانی از دیدگاه حضرت علامه آیت‌الله مصباح‌یزدی، دبیرخانه همایش مبانی فلسفی علوم انسانی، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe، 1389.
  32. میرباقری، سیدمحمدمهدی، علم دینی، ابزار تحقق اسلام در عمل اجتماعی، در مجموعه مقالات علم دینی، دیدگاهها و ملاحظات، به کوشش حمیدرضا حسنی و دیگران، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1386.
  33. میرباقری، سیدمحمدمهدی، جریان‌شناسی تولید علوم انسانی اسلامی، بخش اول، پایگاه اطلاع رسانی فرهنگستان علوم اسلامی قم، 1395.
  34. میرباقری، سید محمدمهدی، گفت‌وگوی علمی پیرامون مفهوم علم دینی، قم: فجر ولایت، 1387.
  35. میرباقری، سید محمدمهدی، علم دینی از نگاه فرهنگستان علوم انسانی، در کتاب علم دینی دیدگاه‌ها و تحلیل‌ها، قم: انتشارات حکمت اسلامی، 1393.
  36. میرباقری، سیدمحمدمهدی، تأملی در علم دینی، پایگاه اطلاع رسانی فرهنگستان علوم اسلامی قم، 1395.
  37. نصر، سید حسین، نیاز به علم مقدس، ترجمه حسن میانداری، قم: طه، 1382.
  38. نصر، سید حسین، جوان مسلمان و دنیای متجدد، ترجمه مرتضی اسعدی، تهران: طرح نو، چاپ ششم، 1384.
  39. وحدت، فرزین، رویارویی فکری ایران با مدرنیت، ترجمه مهدی حقیقت‌خواه، تهران: ققنوس، 1382.
  40. سعیدی فاضل، روح الله، خرقانی، حسن و روشن ضمیر، محمد ابراهیم، ظرفیت های تمدّن سازی در داستان قرآنی حضرت آدم علیه السلام، فصلنامه قرآن، فرهنگ و تمدن، سال 4، شماره1، 1402ش.
  41. Bailey, K. D. Typologies and Taxonomies: an introduction to classification techniques, London: Sage Publication. 1994.
  42. Doty, D. H., & Glick, W. H. Typologies as a unique form of theory building: Toward improved understanding and modeling. Academy of Management Review, 19 (2), 230-251. 1994.
  43. Nasr, S. H. Civilizational Dialogue and the Islamic World. ENCOUNTERS-LEICESTER-, 8 (2), 127-138. 2002.
  44. Torraco, R. Writing Integrative Literature Reviews: Guidelines and Examples. Human Resource Development Review, 4 (3), 356-367. 2005
قرآن و علم
دوره 17، شماره 33
اسفند 1402
صفحه 235-262

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 13 مرداد 1400
  • تاریخ بازنگری: 20 فروردین 1401
  • تاریخ پذیرش: 14 اردیبهشت 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار