روش‌های کنشی تربیت خانوادگی بین زن و شوهر از منظر قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری، از کشور آذربایجان، جامعة المصطفی ص العالمیة، قم، ایران

چکیده

خانواده کوچک‌‌ترین و بنیادی‌‌ترین واحد اجتماعی است که سالم‌بودن آن سلامت جامعه را به ارمغان می‌‌آورد؛ لذا یکی از موضوعات مهمی که قرآن، کتاب تربیت به آن پرداخته، تربیت خانوادگی است. در این راستا هدف از این تحقیق بررسی دیدگاه قرآن و به‌تبع آن روایات تفسیری، جهت یافتن روش‌‌های کنشی تربیت خانوادگی در ارتباط زن و شوهر است. زن و شوهر با استفاده از این روش‌‌های تربیتی، خانواده را در مسیر سعادت و کمال حرکت داده، دچار اختلافات، انحرافات و آسیب‌‌ها نمی‌‌شوند. روش پژوهش حاضر، توصیفى ـ تحلیلى و براساس تحلیل محتواست. در اجرای آن از اصول، روش‌ها و دستورالعمل‌های تفسیر موضوعی با نگاه میان‌‌رشته‌‌ای استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می‌‌دهد که روش‌‌های تربیت خانوادگی در امر ارتباط زن و شوهر از منظر قرآن، در ساحت کنشی به دو دسته تقسیم می‌‌شود: روش‌‌های ایجادی (روش‌‌هایی که بیشتر برای ایجاد یا تثبیت یک خصلت و رفتار مطلوب و پسندیده به کار می‌‌رود)؛ مانند «روش الگویی» و «روش امر به معروف و نهی از منکر»، و روش‌‌های اصلاحی (روش‌‌هایی که در مورد حذف یا کاهش رفتار یا صفتی ناپسند (اعم از رفتار ظاهری یا باطنی) استفاده می‌‌شود؛ مانند «روش تغافل» و «روش محروم‌‌سازی» از آیات قرآن استخراج شده است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Behavioral Methods of Family Education for Spouses from the Perspective of the Quran

نویسنده [English]

  • Najat Yaha
PhD, Al-Mustafa International University, Quran and Hadith Higher Education Institute
چکیده [English]

The family is the smallest and most fundamental social unit, the well-being of which contributes to the well-being of society as a whole. Therefore, one of the important topics addressed in the Quran is family education. The aim of this research is to examine the perspective of the Quran and its interpretive narrations to find behavioral methods of family education in the relationship between husband and wife. Through these educational methods, spouses guide their family towards happiness and perfection, avoiding conflicts, deviations, and harms. The current research method is descriptive-analytical and based on content analysis. In its execution, principles, methods, and interdisciplinary thematic interpretation guidelines have been utilized. The research results indicate that behavioral methods of family education in the relationship between husband and wife, according to the Quran, can be divided into two categories: constructive methods (methods primarily used to establish or reinforce desirable and commendable qualities and behaviors) such as "exemplary/role-model method" and "commanding the good and forbidding evil", and corrective methods (methods used to eliminate or reduce undesirable behavior or traits, whether outwardly or inwardly) such as "tolerance method" and "deprivation method", extracted from the verses of the Quran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • Educational Methods
  • Spouses (Husnband and Wife)
  • Family Education
  1. قرآن کریم، ترجمه حسین انصاریان، قم‏: اسوه، 1383 ش.‏
  2. آلوسی‌بغدادی، شهاب‌الدین، تفسیر روح المعانی، بیروت: دار الفکر،، 1417 ق.
  3. ابن‌بابویه، محمدبن‌على، من لا یحضره الفقیه، قم‏: دفتر اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1413 ق.
  4. ابن‌شعبه حرانى، حسن‌بن‌على‏، تحف العقول‏، قم‏: جامعه مدرسین‏، چاپ دوم، 1404 ق‏.‏
  5. ابن‌فارس، احمدبن‌فارس، مقاییس اللغه، قم‏: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404 ق.
  6. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعه والنشر و التوزیع، چاپ سوم، 1414ق.
  7. اعرافی، علیرضا، فقه تربیتی، قم‏: مؤسسه اشراق و عرفان، چاپ سوم، 1395 ش.
  8. اکبری‌‌فرد، سمیه، تغافل و نقش تربیتی آن، تهران: آثار سبز، 1397 ش.
  9. امینی، ابراهیم، اسلام و تعلیم و تربیت، قم‏: بوستان کتاب، 1384 ش.
  10. امینی، ابراهیم، همسرداری، قم‏: بوستان کتاب، چاپ سی‌‌ام، 1390 ش.
  11. انصاریان، حسین، نظام خانواده در اسلام، قم‏: ام‌ابیها، چاپ نهم، 1389 ش.
  12. باقری، خسرو، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران: مدرسه، چاپ سوم، 1374 ش.
  13. بهرام‌طجری، علی، چشماندازی بر جایگاه و نقش تغافل در فرایند تربیت با نگرشی اسلامی، قم‏: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1381 ش.
  14. بهشتی، محمد و دیگران، آراء دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، قم‏: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1381 ش.
  15. پسندیده، عباس، کانون جوانمردی، تهران: مرکز امور زنان و خانواده نهاد ریاست جمهوری، 1389 ش.
  16. تمیمى‌آمدى، عبدالواحدبن‌محمد، غرر الحکم و درر الکلم‏، قم‏: دارالکتاب الإسلامی‏، چاپ دوم، 1410 ق‏.‏
  17. جزایری، حمید، روش‌‌شناسی تفسیر حقوقی قرآن، رساله دکتری المصطفیk، 1393 ش.
  18. جمعی از نویسندگان، درآمدی بر نظام‌‌نامه تربیتی المصطفیk، قم‏: المصطفیk، چاپ دوم، 1397 ش.
  19. حاجی‌ده‌‌آبادی، محمدعلی، درآمدی بر نظام تربیتی اسلام، قم‏: مرکز جهانی علوم انسانی، 1377 ش.
  20. حسینی‌بهشتی، محمد، بایدها و نبایدها (امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه قرآن)، تهران: روزنه، چاپ دوم، 1396 ش.
  21. حسینی‌زبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دارالفکر، 1414 ق.
  22. داودی، محمد، تربیت اخلاقی، قم‏: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1387 ش.
  23. دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه، تهران: دانشگاه تهران: چاپ دوم، 1377 ش.
  24. ذبیح‌افشاگر، احمد، روش‌‌های تغییر رفتار در قرآن و علوم تربیتی، رساله دکتری المصطفیk، 1395ش.
  25. رحیمی غلامرضا، تقی پور، فائزه، اعتباریان اکبر، بازآفرینی مدل تربیت رسانه ای مبتنی بر آموزه های تربیتی قرآن کریم، سال 4، شماره 3، 1402ش.
  26. رضایی‌اصفهانی، محمدعلی، تفسیر قرآن مهر، قم‏: پژوهش‌‌های تفسیر و علوم قرآن، 1387 ش.
  27. زمخشرى، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، بیروت: دار الکتاب العربی، چاپ سوم، 1407 ق.
  28. سیدمحمدی، یحیی، روان‌‌شناسی یادگیری، تهران: روان، 1377 ش.
  29. سیوطى، جلال‌الدین، تفسیر الدر المنثور فى تفسیر المأثور،‏ قم‏: کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى، 1404ق.‏
  30. صدر، سیدمحمدباقر، المدرسة القرآنیة، بی‌‌جا، دارالکتب الاسلامی، 1424 ق.
  31. طباطبایى، سیدمحمدحسین‏، تفسیر المیزان، قم‏: اسلامى جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه، چاپ پنجم، 1417ق‏.‏
  32. طبرسی، فضل‌بن‌حسن، تفسیر مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ‏ تهران: ناصرخسرو، ‏چاپ سوم، ‏ ‏1372ش.‏
  33. عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم، 1375 ش.
  34. فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد، کتاب العین، قم‏: هجرت، چاپ دوم،‏ 1409 ق‏.‏
  35. فیاض‌حسین، ویژگی‌‌های خانواده سالم در قرآن و دلالت‌‌های تربیتی آن، رساله دکتری المصطفیk، 1397ش.
  36. فیض‌کاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى، الوافی‏، اصفهان،‏ کتابخانه امام أمیر المؤمنین علىj،‏ 1406ق.
  37. فیض‌کاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى، تفسیر الصافى،‏ تهران: ‏الصدر، ‏چاپ دوم، 1415 ق‏.‏
  38. قائمی‌‌مقدم، محمدرضا، روش‌‌های آسیب‌‌زا در تربیت از منظر تربیت اسلامی، قم‏: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ سوم، 1385 ش.
  39. قرائتى، محسن‏، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن، چاپ یازدهم، 1383 ش.‏
  40. کاشانی، ملافتح الله، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران: محمدحسن علمی، 1336 ش.
  41. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء، 1403 ق.
  42. محمدی‌ری‌‌شهری، محمد، تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث، قم‏: دارالحدیث، چاپ دوم، 1387ش.
  43. مصباح‌یزدی، محمدتقی و دیگران، فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، قم‏: مدرسه، چاپ دوم، 1391 ش.
  44. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم‏: صدرا، چاپ چهارم، 1390 ش.
  45. مکارم‌شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، قم‏: نسل جوان، چاپ دوم، 1382 ش.
  46. مکارم‌شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ بیست‌وششم، 1381 ش.
  47. منسوب به امام صادقj، مصباح الشریعه، ترجمه حسن مصطفوى، تهران: حکمت و فلسفه ایران، 1360ش.
  48. موریس، ریچارد، اصلاح رفتار کودکان، بی‌‌جا، بی‌‌تا.
  49. موسوی‌کاشمری، مهدی، روش‌‌های تربیت، قم‏: بوستان کتاب، چاپ سوم، 1393 ش.
  50. نجفی‌خمینی، محمد جواد، تفسیر آسان، تهران: اسلامیه، 1398 ش.
  51. نوری، حسین‌بن‌محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم‏: مؤسسة آل‌البیتb‏، 1408 ق.
  52. واحدى، على بن احمد، اسباب نزول القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1411 ق.

ورعی، جواد، مبانی فقهی امر به معروف و نهی از منکر، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ دوم، 1395 ش.