الگوی قرآنی سلامت روان بر اساس مؤلفه های مثبت نگری مبتنی بر تحلیل محتوای قرآن کریم در دانشجو ـ معلمان دانشگاه فرهنگیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مشاوره، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران(نویسنده مسئول)

2 استاد گروه مشاوره دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

3 استادیار گروه روان شناسی دانشگاه بیرجند، ایران

4 استادیار گروه مشاوره دانشگاه علامه طباطبایی، تهران ، ایران

چکیده

قرآن ‌کریم مرجع کامل مثبت‌نگری و راهنمای عمل انسان در دستیابی به سلامت ‌روان است. زیست مؤمنانه و عمل به آموزه‌های قرآنی آرام‌ترین، شادترین و رضایت‌مندانه‌ترین نوع زندگی برای انسان را به‌دنبال دارد. فرضیات اساسی روان‌درمانگری سنتی مکاتب مختلف بر دیدگاه انسان‌شناسی آن‌ها مبتنی است که عمدتاً توجه به نقاط منفی وجودی مانند بیماری‌ها و آسیب‌های روانی و در بُعد مثبت‌نگری به کسب حداکثر بهزیستی ذهنی و لذت‌طلبی معطوف است. اینکه در الگوی مشاوره‌ای مثبت‌نگری چندبُعدی قرآن ‌کریم سلامت ‌روان‌ و نحوۀ حصول به آن چگونه تبیین می‌‌شود، امکانی است که مقالۀ حاضر درصدد پاسخگویی به آن است. داده‌های پژوهش با استفاده از تحلیل محتوای کیفی مؤلفه‌های مثبت‌نگری آیات قرآن ‌کریم در چهار مضمون (ارتباط با خدا، خود، دیگران و طبیعت)؛ در چهار مقوله اصلی (ایمان، شناخت نفس، فضائل انسانی بین‌فردی و ادراک حضور خالق) و در 31 مقوله فرعی به‌صورت هدفمند از400 آیه شریف قرآن ‌کریم انتخاب و با استفاده از ترجمه تفسیر‌المیزان در مقولات اشاره‌شده کدگذاری شد. سپس میزان نسبت روایی محتوایی (CVR) متخصصان در تمامی‌ مؤلفه‌ها بین 77درصد تا 92درصد و برای شاخص روایی محتوایی (CVI) بین 88درصد تا 96درصد استخراج شد. یافته‌ها نشان داد مؤلفه‌های مثبت‌نگری آیات قرآن ‌کریم مبنای مناسبی‌ برای تبیین پدیده‌های‌ روان‌شناختی و سلامت ‌روان است که در چارچوب رابطۀ چهارگانه و با محوریت ایمان و دلبستگی به خداوند، او را در دستیابی به سلامت ‌روان هدایت می‌کنند. بنابراین می‌توان ادعا کرد که مؤلفه‌های مثبت‌نگری و اثربخشی آن در تأمین سلامت ‌روان در قرآن موجود و به‌خوبی تبیین شده است. با استناد به این زمینه، الگوی مشاوره‌ای مثبت‌نگری مبتنی‌برآموزه‌های‌اسلامی ـ ایرانی تدوین و اعتباریابی شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Positive Psychotherapy Model: The Possibility the Explanation and Enhancement of Mental Health Based on Positive Thinking Components Derived from Content Analysis of the Holy Quran among Student-Teachers at Farhangian University

نویسندگان [English]

  • Mohsen hajizadehanari 1
  • Masoume Ismaili 2
  • Mohammad Hossein Salarifar 3
  • Ebrahim naeimi 4
1 PhD Student in Counseling, Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran (Corresponding Author)
2 Professor of Counseling Department of Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran
3 Assistant Professor, Department of Psychology, Birjand University, Iran
4 Assistant Professor, Department of Psychology, Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The Holy Quran functions as an comprehensive resource for fostering positive thinking and serves as a guide for individuals pursuing mental well-being. Adhering to faith and following Quranic principles results in a life characterized by tranquility, happiness, and fulfillment. Traditional psychotherapy's foundational theories, across various schools, are largely informed by anthropological viewpoints that emphasize negative existential concerns, such as mental disorders and psychological distress. In contrast, positive thinking aims to enhance mental wellness and promote hedonistic pursuits. This study seeks to investigate how mental health and its pathways are represented within a multidimensional positive counseling framework derived from the Quran. Data were gathered through qualitative content analysis of positive thinking elements found in Quranic verses, which were organized into four themes (relationship with God, self, others, and nature), four primary categories (faith, self-awareness, human virtues in interpersonal relationships, and consciousness of the Creator's presence), and 31 subcategories from a selection of 400 verses from the Holy Quran. These elements were systematically coded utilizing the translation of Tafsir al-Mizan. The Content Validity Ratio (CVR) evaluated by experts ranged from 77% to 92%, while the Content Validity Index (CVI) varied from 88% to 96%. The results suggest that the components of positive thinking articulated in Quranic verses offer a robust foundation for understanding psychological phenomena and mental health, anchored in a fourfold relationship centered on faith and devotion to God. Consequently, it can be concluded that the elements of positive thinking and their role in promoting mental health are effectively delineated within the Quran. A positive counseling model based on Islamic-Iranian teachings was subsequently developed and validated within this framework.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Psychotherapy
  • Religiosity
  • Positive Thinking
  • Holy Quran
  • Mental Health

مراجع

  1. منابع

    1. قرآن ‌کریم، ترجمه، محمدعلی رضایی‌اصفهانی، و همکاران، قم: دار‌الذکر، 1384ش.
    2. آقاجانی، محمدجواد؛ خانزاده، حسین؛ عباسعلی، اکبری، اثربخشی آموزش مثبت‌نگری اسلامی بر احساس خشم و رضایت از زندگی مادران کودکان با نیازهای ویژه، مجله مطالعات ناتوانی، (7): ۳۲، 1396.
    3. ابراهیمی ابراهیم، سلامت و رنجوری‌روان از منظر قرآن ‌کریم، مجله دانشگاه علوم پزشکی اراک؛ ۱۳ (۵)، 1389.
    4. پناهی، علی‌احمد، بررسی نقش سازنده‌ی فضائل اخلاقی در سلامت ‌روانی با رویکرد دینی-روان‌شناختی، اخلاق، 7 (27)، 1396.
    5. جان‌بزرگی, مسعود، درمان چندبعدی معنوی: امکان تبیین پدیده‌های روانی (سلامتی و اختلال) با سازه‌های معنوی شخصیت براساس منابع دینی، روان‌شناسی بالینی و شخصیت، 14 (2)، 1399.
    6. جان‌بزرگی، مسعود، روان‌درمانگری چندبعدی معنوی: فعال‌سازی عمل معنوی و اثربخشی آن بر مشکلات روان‌شناختی مراجعان مضطرب، پژوهشنامه روان‌شناسی اسلامی، 2 (3)، 1395.
    7. خادمی، مریم؛ شیخ‌الاسلامی، علی؛ الهی‌منش، رضا؛ آقانوری، علی، فضیلت‌گرایی از دیدگاه امام علیg در نهج‌البلاغه، پژوهش‌های اعتقادی ـ کلامی، 10 (40)، 1400.
    8. خرقانی، حسن؛ سعیدی‌فاضل، روح‌الله؛ هاشمی، مجید؛ عباسی، فائزه، بررسی عوامل دستیابی به سلامت روان از منظر قرآن کریم، مجله پژوهش‌های میان رشته‌ای قرآن ‌کریم، سال هفتم شماره 1 (14)، 1395.
    9. روشن، حسن؛ واشیان، عباس‌علی؛ حسینی، سیدعفت، شاخص‌های سلامت معنوی در بیانیه گام دوم انقلاب از منظر قرآن و حدیث، دو فصلنامه علمی قرآن و علم، 17 (33)، 1402.
    10. صفورایی‌پاریزی، محمدمهدی، معرفت اخلاقی: اثربخشی رعایت آموزه‌های اخلاق اسلامی در کارآمدی خانواده، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینیe، 1400.
    11. صابری‌نیا، امین؛ توان، اصغر؛ افلاطونیان، الهه؛ امینی‌زاده محسن، سلامت و ابعاد آن با تاکید بر آیات و روایات: یک مطالعه مروری، نشریه اسلام و سلامت، ۶ (۲)، 1400.
    12. علایی، حسینعلی؛ رضایی، حسن‌رضا، مبانی بهداشت و سلامت در قرآن، دو فصلنامه علمی قرآن و علم؛ 7 (12)، 1391.
    13. غباری‌بناب، باقر؛ حدادی‌کوهسار، علی‌اکبر، دلبستگی به خدا در بافت فرهنگ اسلامی: پایه‌های نظری، ساخت و رواسازی ابزار اندازه‌گیری، فصلنامه علمی روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، 1 (4)، 1390.
    14. فرنام، علی؛ کیا، سمانه؛ خلیلی، عصمت، تحلیل آثار و پیامدهای معنوی, روانی، جسمانی و اجتماعی گناه بر سلامت جسم و روح از منظر قرآن و روایات، قرآن و طب، (2)4، 1398.
    15. کمری، سامان، بررسی تطبیقی نگاه روان‌شناسی و اسلام به مقولۀ مثبت‌نگری در انسان، فصلنامه علمی- پژوهشی روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، 11 (40)، 1399.
    16. محققیان، زهرا، آذربایجانی، مسعود، تحلیلی از مبانی و مؤلفه‌های مثبت‌اندیشی و راهکارهای پیدایش آن در اسلام و عهدجدید، الهیات تطبیقی، 6 (14)، 1394.
    17. مرویان‌حسینی، سید محمود، حسینی، سیدابوذر، بررسی اعجاز روان‌شناختی قرآن، دو فصلنامه علمیقرآن و علم، 7 (13)، 1392.
    18. معتمدی عبدالله، خانجانی مهدی، دین‌داری، معنویت و سلامت‌‌‌‌؛ مکانیزم‌ها و شواهد علمی، نشریه فرهنگ و ارتقاء سلامت، ۴ (۴)، 1399.
    19. مودب، سیدرضا، رضایی آدریانی، ابراهیم، ضرورت استنباط «سبک زندگی» از قرآن، پژوهش‌نامه تفسیر و زبان قرآن، 6 (1)، 1396.
    20. موسوی‌مقدم، سید رحمت‌الله، علی‌زمانی، امیرعباس، ساحت‌های وجودی انسان از دیدگاه علامه طباطبایی، اندیشه‌های نوین دینی، 7 (27)، 1390.
    21. موسوی‌فخر، سیدمحمدحسن؛ کیوانلو، فهیمه، نقش دین‌داری در سلامت ‌روان دانشجویان: مطالعه مروری نظام‌مند و فراتحلیل، مجله علوم پزشکی رازی؛ ۲۸ (۴)، 1400.
    22. نوروزی، رضاعلی؛ کوهی‌اصفهانی، هاجر، بررسی و تبیین مفهوم «انسان متعالی» از منظر قرآن کریم، پژوهش‌نامه معارف قرآنی، 4 (14)، 1392.
    23. واشیان، عباسعلی، بهداشت از منظر قرآن کریم، دو فصلنامه علمی قرآن و علم، 8 (14)، 1393.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 01 خرداد 1402
  • تاریخ بازنگری: 10 مرداد 1402
  • تاریخ پذیرش: 10 اردیبهشت 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار