معناشناسی

حاجی پور, حسین; مهدوی نور, سید حاتم; رادان, صغری; میرزایی, محمد

doi:10.22034/qve.2024.9429

معناشناسی" آلام "در قرآن کریم با تحلیل مضمون و با رویکرد اخلاقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استاد‌یار گروه معارف اسلامی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر‌ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

² . دکتری تخصصی عرفان و تصوف اسلامی، استادیار گروه معارف اسلامی، واحد یادگار امام خمینی ره شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³ دکتری تخصصی علوم قرآن و حدیث، استادیار گروه معارف اسلامی، واحد یادگار امام خمینی ره شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

⁴ . دکتری تخصصی مطالعات تطبیقی مذاهب اسلامی، استادیار گروه معارف اسلامی ، واحد یادگار امام خمینی ره شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22034/qve.2024.9429

چکیده

اَلَم و درد، یکی از واژه‌ها و مفاهیم چالشی بین اندیشمندان عرصه‌های مختلف بوده، درعین‌حال معانی مختلفی برای آن ارائه شده است. با توجه به اینکه معنای دقیق الم، پیش‌فرض درخور توجهی برای مباحث اخلاقی است، این پژوهش درصدد بوده تا با روش تحلیل مضمون به معناشناسی آلام در قرآن کریم بپردازد و چون واژۀ مدنظر وجهه‌ای اخلاقی دارد، معناشناسی قرآنی آن با رویکرد اخلاقی بوده است. در مفهوم‌شناسی الم ابتدا مشتقات آن نظیر ألیم، واژه‌های مشابه مثل مرض، عنت، کبد، ضنک، حزن، صدع و شقّ، واژه‌های مقابل نظیر سرور، لذت، بهجت و روح و ریحان، و واژه‌های همنشین نظیر عذاب، عقاب، زجر، و شدید در قرآن جمع‌آوری شده و در مرحله دوم بر محور الم تحلیل مضمون شده‌اند و کدهایی بر محورهای ماهیت درد، انواع، مراتب، لوازم، عوامل و غایت آن به دست آمد. درنهایت در مرحلۀ سوم نتایج ذیل پیرامون معناشناسی آلام در قرآن استخراج گردید که درد، امری وجودی، عارضه‌ای مربوط به جسم و برخلاف رنج بوده و دو نوع دنیوی و اخروی دارد که دردهای دنیوی، وسیلۀ ابتلا و رشدند و دردهای اخروی، شر و عذاب هستند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Semantics of Pain in the Holy Quran: A Thematic Analysis with an Ethical Approach

نویسندگان [English]

Hossein Hajipour ¹
Hatam Mahdavinoor ²
Soghra Radan ³
Mohammad Mirzaei ⁴

¹ Assistant professor , Yadgar Imam Branch, Shahr-e- ray, Islamic Azad University, Tehran, Iran

² . Ph.D. in Islamic Mysticism and Sufism, Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Jadgar e Imam Khomeini (RA) Shahre Ray Campus, Islamic Azad University, Tehran, Iran

³ . Ph.D. in Quran and Hadith Sciences, Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Jadgar e Imam Khomeini (RA) Shahre Ray Campus, Islamic Azad University, Tehran, Iran:.

⁴ . Ph.D. in Comparative Studies of Islamic Denominations, Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Jadgar e Imam Khomeini (RA) Shahre Ray Campus, Islamic Azad University, Tehran, Iran

چکیده [English]

The concept of pain, referred to as "alam," has generated extensive discourse among scholars from diverse disciplines, leading to a multitude of interpretations. The specific understanding of "alam" is crucial for ethical deliberations; therefore, this research seeks to analyze the semantics of pain as presented in the Holy Quran through thematic analysis. Given the ethical implications associated with the term, the Quranic semantics will be examined from an ethical standpoint. In exploring "alam," various derivatives such as "aleem," along with related terms like "marad" (illness), "anat" (distress / fornication), "kabad" (anguish / travail), "dhnak" (hardship/ wretched), "huzn" (sorrow), "sad’'" (headache / furrow), and "shaqq" (splitting/ straining) were compiled. Antonyms such as "surur" (joy), "lazat" (pleasure), "bahjat" (delight), "rawh" (ease/ rest), and "rayhan" (fragrance / abundance) were also included. Furthermore, terms that co-occur with "alam," including "azab" (punishment), "iqab" (retribution), "zajr" (scourge), and "shadid" (intense), were identified within the Quranic text. The second phase involved conducting thematic analysis centered on "alam," which facilitated the extraction of codes pertaining to its nature, types, degrees, implications, causes, and ultimate purpose. The final phase yielded several insights regarding the semantics of pain in the Quran: Pain is characterized as an existential phenomenon, a bodily condition that is distinct from suffering; it manifests in both worldly and otherworldly forms, where worldly pain acts as a means of trial and personal development, while otherworldly pain is associated with evil and torment.

کلیدواژه‌ها [English]

Pain
Pleasure
Suffering
Punishment
Thematic Analysis
Semantics
Ethical Approach

مراجع

قرآن کریم، ترجمه: محمدعلی رضایی اصفهانی و جمعی از اساتید جامعة المصطفی، قم: المصطفی، چاپ دوم، 1388.
استرآبادی، رضی‌الدین، شرح الرضی علی الکافیة، تهران: موسسه امام صادقg، ۱۳۸۴.
افتخاری، سیده معصومه؛ صیدی محمود، «نسبت‌سنجی فلسفی افعال، تفکر و اختیار انسان با لذت و الم از دیدگاه علامه طباطباییم، پژوهش و مطالعات اسلامی، شماره ۳۶، تیر ۱۴۰۱.
افضلی، علی. «در ماهیت الم و آیا الم، شر بالذات است یا شر بالعرض؟» فلسفه، سال 39، شماره ۱، بهار و تابستان ۱۳۹۰.
امیری‌خراسانی، احمد؛ نیک‌پناه، فاطمه، «تحلیل نگاه عرفانی به درد و رنج در گزیدۀ متون عرفانی قرن‌های پنجم ششم و هفتم»، مطالعات زبان و ادبیات غنایی، شماره ۳۸، ۱۴۰۰.
بناری، علی‌همت؛ احمدلو، مسلم، «مؤلفه‌های فرایند ایجاد انگیزش در تربیت اخلاقی از منظر قرآن کریم»، دوفصلنامه قرآن و علم، شماره ۳۱، ۱۴۰۱.
حسینی‌شاه‌عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی عشری، تهران: میقات، 1363.
خادمی، عین‌اللّه؛ حامدی، مرتضی، لذت و الم اخروی در فلسفه سینوی»، آیینه معرفت، شماره ۲۸، پاییز ۱۳۹۰.
داوری، روح‌الله؛ دیاری‌بیدگلی محمدتقی؛ جمالی، رضا، «بررسی صلح در اندیشۀ قرآنی امام خامنه‌ای براساس روش تحلیل محتوا»، دوفصلنامه قرآن و علم، شماره ۳۲، ۱۴۰۲.
ذوالفقاری، علیرضا، «کارکردهای روان‌شناختی ـ تربیتی درد و رنج از دیدگاه قرآن کریم»، مطالعات قرآنی، شماره ۴۳، پاییز ۱۳۹۹.
راغب‌اصفهانی، حسین‌بن‌محمد. مفردات الفاظ القرآن، محقق و مصحح: صفوان عدنان داوودی، بیروت / دمشق: دارالقلم/ الدار الشامیة، 1412ق.
رستمی‌جاهد، فاطمه؛ پاشایی، محمدجواد، «لذت و رنج از منظر بوعلی سینا و علامه طباطبایی»، حکمت سینوی، ش68، ۱۴۰۱.
سلیمانی، فاطمه، «لذت و الم از دیدگاه ابن‌سینا»، حکمت سینوی، شماره ۴۴، پاییز و زمستان ۱۳۸۹.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. تفسیر المیزان، چاپ پنجم، قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، 1376.
طبرسی، فضل‌بن‌حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه محمدجواد بلاغی، چاپ سوم، تهران: ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین. محقق: احمد حسینی‌اشکوری، تهران: مکتبة المرتضویة، ۱۳۶۲.
عمادی، زهرا، و دیگران، «مدل نظری مداخله‌درمانی از منظر قرآن جهت کاهش درد افراد مبتلا به میگرن، قرآن و طب، دوره ۴، شماره ۴، ۱۳۹۸.
فیروزآبادی، مجدالدین، قاموس المحیط. بیروت: دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ ه.ق.
فیومی، احمد‌بن‌محمد‌بن‌علی، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، بیروت: المکتبة العلمیة، بی‌تا.
قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران:مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن، 1383.
قرشی‌بنابی، علی‌اکبر. قاموس قرآن. چاپ ششم، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1412ق.
کریمی، مصطفی، «اعتبارسنجی علوم انسانی قرآن‌بنیاد از دیدگاه علامه مصباح‌یزدی»، دوفصلنامه قرآن و علم، شماره۳۳، ۱۴۰۲.
کمالی، محمدمهدی؛ پارسایی، جواد؛ شه‌گلی، احمد، «بررسی نقش نفس و بدن در پیدایش لذت و الم براساس دیدگاه ابن‌سینا و ملاصدرا»، حکمت سینوی، شماره ۶۷، بهار و تابستان ۱۴۰۱.
مکارم‌شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۴ش.
مهدوی‌آزادبنی، رمضان؛ علیزاده، سیده‌مریم، «نقش معرفتی درد و رنج از دیدگاه قرآن کریم و روایات»، مطالعات قرآنی، شماره ۲۸، زمستان ۱۳۹۵.
موسوی، مریم‌السادات؛ شفیعی‌دارابی، سیدحسین، «واکاوی جامعیت علمی قرآن در نظرگاه آیت‌الله معرفت»، دوفصلنامه قرآن و علم، ش۳۰، ۱۴۰۱.
میری، سیدسعید؛ همتی محمدعلی، «رویکردی تطبیقی به مسئله «خاستگاه شرور» با محوریت «درد و رنج» از دیدگاه قرآن، تورات و انجیل»، تحقیقات کلامی، شماره ۲۱، تابستان ۱۳۹۷.
Braun, Virginia , and Victoria Clarke. Thematic Analysis, A Practical Guide. SAGE Publications Ltd, 2021.