تحول در علوم انسانی بر اساس قرآن با تأکید بر اندیشه‌های امام خامنه‌ای (مد ظله العالی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

نویسنده مسئول، استاد جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران

چکیده

هدف: پژوهش حاضر به بررسی تحول در علوم انسانی بر اساس قرآن کریم با تأکید بر اندیشه‌های امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) می‌پردازد. اهمیت موضوع در آن است که علوم انسانی معاصر عمدتاً بر مبانی فلسفی غربی چون اومانیسم، سکولاریسم و ماتریالیسم بنا شده و بدون بازنگری انتقادی در جهان اسلام تدریس گردیده است. هدف این تحقیق، تبیین دیدگاه‌های متفکران برجسته اسلامی و ارائه راهکاری قرآنی برای بازتعریف علوم انسانی است.
روش: پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده و داده‌ها از آثار و بیانات متفکران اسلامی مانند آیت‌الله مصباح یزدی، آیت‌الله جوادی آملی، دکتر مهدی گلشنی و مقام معظم رهبری گردآوری شده است. سپس با تحلیل محتوایی و مقایسه‌ای، نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه‌ها بررسی گردید. علاوه بر این، از منابع تفسیری و فلسفی جهت تکمیل بحث استفاده شده است.
یافته‌ها:
آیت‌الله مصباح یزدی: علوم انسانی غربی بر فلسفه‌های مادّی مبتنی‌اند و باید بازسازی مبانی و اهداف آن با محوریت فلسفه الهی صورت گیرد.
آیت‌الله جوادی آملی: علم ذاتاً اسلامی است و همه معارف عقلی، تجربی و شهودی بخشی از معرفت دینی به شمار می‌روند.
دکتر مهدی گلشنی: علم و دین دو بعد یک حقیقت‌اند و فعالیت علمی در طول دین قرار گرفته و نوعی عبادت محسوب می‌شود.
امام خامنه‌ای: علوم انسانی موجود بر جهان‌بینی مادّی استوار است و برای نجات از سلطه فکری غرب، باید علوم انسانی جدیدی بر اساس قرآن و جهان‌بینی توحیدی بنیان‌گذاری شود. این امر مستلزم نقد علوم غربی، بهره‌گیری از میراث علمی ـ فلسفی اسلامی و تولید نظریه‌های بومی است.
نتیجه‌گیری: پژوهش نشان داد که تحول در علوم انسانی برای جوامع اسلامی ضرورتی انکارناپذیر است. راهکار اصلی، همان است که امام خامنه‌ای مطرح کرده‌اند: بنیان‌گذاری علوم انسانی بر اساس قرآن کریم و جهان‌بینی توحیدی، همراه با نقد و گزینش دستاوردهای غربی. این رویکرد، ضمن پاسداری از هویت فکری ـ فرهنگی اسلامی، امکان بهره‌گیری از دانش روز را نیز فراهم می‌سازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Transformations in Humanities Based on the Quran with Emphasis on the Thoughts of Imam Khamenei

نویسنده [English]

  • mohammadali rezaeeesfahani
Professor, Al-Mustafa International University, Qom, Iran
چکیده [English]

Objective: This study explores the transformation of the humanities based on the Qur’an, with a special emphasis on the ideas of Ayatollah Khamenei. The importance of the subject lies in the fact that modern humanities, rooted in Western philosophies such as humanism, secularism, and materialism, have been adopted in Islamic societies without critical evaluation, thereby influencing cultural and intellectual frameworks. The research aims to examine leading Islamic perspectives and propose a Qur’an-based framework for re-establishing the humanities.
Method: Using a descriptive-analytical method, the study collected data from the works and statements of prominent Islamic thinkers, including Ayatollah Misbah Yazdi, Ayatollah Javadi Amoli, Dr. Mehdi Golshani, and Ayatollah Khamenei. These perspectives were analyzed comparatively to identify strengths and challenges. Complementary references to Qur’anic exegesis and Islamic philosophy were also employed.
Results:
Ayatollah Misbah Yazdi: Emphasized the necessity of reconstructing the philosophical foundations of the humanities by replacing materialist philosophies with theistic ones.
Ayatollah Javadi Amoli: Argued that all knowledge is inherently Islamic, since both the knower and the known are creations of God.
Dr. Mehdi Golshani: Stressed the unity of science and religion, viewing scientific activity as an act of worship.
Ayatollah Khamenei: Highlighted the need for a Qur’an-based re-foundation of the humanities, criticizing current Western-origin models as materialistic. He emphasized critical engagement with Western sciences, reliance on Islamic intellectual heritage, and the development of indigenous theories rooted in the Qur’an.
Conclusion: The research concludes that the transformation of the humanities is an urgent necessity for Islamic societies. The key solution lies in establishing a Qur’an-centered humanities based on Tawḥidic worldview, while critically benefiting from global scientific achievements. This integrative approach ensures both intellectual independence and active participation in modern knowledge.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Humanities
  • Transformation
  • Ayatollah Khamenei
جوادی آملی، عبدالله، «فلسفه چیست؟»، نشریه کیهان، ۱۵/۹/۱۳۸۴.
جوادی آملی، عبدالله، شریعت در آینه معرفت. قم: مرکز نشر اسراء، ۱۳۷۲ش.
جوادی آملی، عبدالله، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی. قم: اسراء، ۱۳۸۹ش.
دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، مبانی اقتصاد اسلامی. تهران: سمت، ۱۳۹۳ش.
رضایی اصفهانی، محمدعلی، درآمدی بر تفسیر علمی قرآن کریم. تهران: اسوه، سازمان اوقاف و امور خیریه، ۱۳۸۳ش.
سیاسی، علی‌اکبر، مبانی فلسفه. تهران: ابن‌سینا، ۱۳۳۶ش.
فارابی، ابونصر محمد، احصاء العلوم. ترجمه: حسین خدیوجم. تهران: علمی و فرهنگی، ۱۳۶۴ش.
گلشنی، مهدی، از علم سکولار تا علم دینی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۸۸ش.
گلشنی، مهدی، علم و دین و معرفت در آستانه قرن بیست و یکم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۷۹ش.
گلشنی، مهدی، منظومه نوین معرفتی و گفتگوی جدی علم و دین، بازتاب اندیشه، ش 8 ، 1379ش.
مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار. بیروت: مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۴ق.
مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش فلسفه. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۸ش.
مظفر، محمدرضا، المنطق. بیروت: دارالتعارف، ۱۴۰۰ق.
نشریه نامه علم و دین، شمارۀ ۱، ۱۳۷۶ش.