الگوی تربیتی ایجاد و تقویت خودباوری در کودکان بر اساس قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

نویسنده مسئول، خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، ایران،

10.22034/qve.2025.19065.1748

چکیده

هدف: پژوهش حاضر با هدف طراحی الگویی تربیتی برای ایجاد و تقویت خودباوری در کودکان بر اساس آموزه‌های قرآن کریم و سیره اهل‌بیت(ع) انجام شده است. اهمیت تحقیق در این است که خودباوری به‌عنوان یکی از پایه‌های اساسی شخصیت کودک، نقش تعیین‌کننده‌ای در رشد فردی، اجتماعی و مقابله با فرهنگ‌های بیگانه دارد.
روش: این پژوهش از نوع کتابخانه‌ای و به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است. داده‌ها از طریق گردآوری آیات قرآن کریم، احادیث معتبر، تفاسیر و پژوهش‌های علمی معاصر درباره تربیت monotheistically oriented و خودباوری کودکان استخراج و تحلیل شدند. سپس مؤلفه‌های مرتبط در سه بستر اصلی خانواده، مدرسه و اجتماع دسته‌بندی و ارتباط آن‌ها در قالب الگویی تربیتی تبیین گردید.
یافته‌ها: نتایج نشان می‌دهد که خودباوری کودکان فرآیندی چندبعدی و تدریجی است که بر سه پایه اصلی استوار است:1. خانواده: والدین نقش محوری در شکل‌گیری خودباوری دارند و اقداماتی همچون انتخاب نام نیک، احترام به شخصیت کودک، بازی و تعامل عاطفی مثبت، تشویق سنجیده و پرهیز از تحقیر از عوامل کلیدی تقویت عزت‌نفس محسوب می‌شوند. 2. مدرسه: معلمان با پرهیز از سخت‌گیری افراطی، رعایت احترام متقابل و فراهم‌کردن محیطی امن و انگیزشی، زمینه رشد مسئولیت‌پذیری و خوداتکایی را در کودک ایجاد می‌کنند. 3. اجتماع: نقش نظارتی و حمایتی خانواده و معلم در انتخاب دوستان و ایجاد بستر اجتماعی سالم، عامل مکملی در پیشگیری از آسیب‌های شخصیتی و تقویت خودباوری کودک به‌شمار می‌رود.
نتیجه‌گیری: پژوهش حاضر الگویی جامع مبتنی بر قرآن کریم و سنت اهل‌بیت ارائه می‌دهد که بر تعامل هماهنگ سه رکن خانواده، مدرسه و اجتماع تأکید دارد. این الگو با ترکیب روش‌های اسلامی مانند احترام به کودک، پرهیز از عیب‌جویی، تشویق به‌موقع و مراقبت در انتخاب محیط‌های تربیتی، می‌تواند مسیر پرورش نسلی متعادل، خودباور، خلاق و مسئولیت‌پذیر را هموار سازد. همچنین پژوهش افق جدیدی برای مطالعات میدانی و تجربی در زمینه کاربردی‌سازی این الگو فراهم می‌آورد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Educational Model for Creating and Strengthening Self-Belief in Children Based on the Holy Quran

نویسنده [English]

  • Mohammad Hossein Fouladgar
1. Corresponding Author, Advanced Jurisprudence and Principles, Qom Seminary, and PhD Candidate in Quran and Science, Al-Mustafa International University, Qom, Iran
چکیده [English]

Objective: This study aims to design an educational model for developing and strengthening self-belief in children based on the teachings of the Holy Qur’an and the traditions of Ahl al-Bayt (AS). The significance of the research lies in the fact that self-belief, as a cornerstone of a child’s personality, plays a decisive role in personal growth, social development, and resistance to foreign cultural influences.
Method: The research is library-based and employs a descriptive-analytical approach. Data were collected from Qur’anic verses, authentic Hadiths, authoritative exegeses, and contemporary studies on child education and self-belief. The extracted components were categorized within three main contexts—family, school, and society—and their interrelations were analyzed to formulate an educational model.
Results: Findings indicate that fostering self-belief in children is a gradual and multidimensional process grounded on three pillars:
Family: Parents play a central role through practices such as giving a good name, respecting the child’s personality, emotional bonding through play, appropriate encouragement, and avoiding humiliation, all of which foster independent identity and self-esteem.
School: Teachers, by showing mutual respect, avoiding excessive strictness, and creating a safe and supportive environment, strengthen responsibility, autonomy, and resilience in children.
Society: The complementary role of parents and teachers in guiding peer interactions and ensuring healthy social environments protects children from negative influences and enhances their self-belief.
Conclusion: The study presents a comprehensive model grounded in the Qur’an and the traditions of Ahl al-Bayt, emphasizing the coordinated role of family, school, and society. By applying Qur’anic principles such as respect, timely encouragement, and protection from negative environments, this model paves the way for raising self-confident, creative, and socially responsible generations. Moreover, it opens new avenues for future empirical research to validate and implement the proposed framework in real educational settings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Self-belief
  • Educational model
  • Child
  • Holy Qur’an

منابع

قرآن کریم، ترجمه: انصاریان، حسین، قم: اسوه، 1383.
ابن‌أبی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة لابن‌أبی‌الحدید، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، 1404ق.
ابن‌ابی‌الدنیا، عبدالله بن محمد، کتاب العیال، دمشق: دار ابن‌القیم، 1410ق.
ابن‌بابویه‏، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ق.
ابن‌شعبه حرانى‏، حسن بن على، تحف العقول‏، قم: جامعه مدرسین، 1404ق.
ابن‌حیان الاصبهانی، ابن‌محمد عبدالله بن محمد بن جعفر، اخلاق النبی و آدابه، بیروت: دارالکتاب، 1406ق.
اعرافی، علیرضا، درآمدی بر اجتهاد تمدن ساز، قم: موسسه فرهنگی هنری اشراق و عرفان، 1395.
براندن، ناتانیل، قدرت خودباوری، ترجمه بهاره دادرس، تهران: گستان، 1389.
بروجردى‏، آقاحسین، جامع أحادیث الشیعة، تهران: فرهنگ سبز، 1386.
بولا، اچ. اس، ارزش یابی طرح ها و برنامه های آموزشی برای توسعه، تهران: مدرسه، 1375.
تمیمى آمدى‏، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم‏، قم: دارالکتاب الإسلامی، 1410ق.
حسینی‌زاده، سید علی، سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1391.
خامنه‌ای، سید علی، بیانات در دیدار معلمان و اساتید دانشگاه‌های خراسان شمالی، 20/07/1391، https://farsi.khamenei.ir
داوودی، محمد، نقش معلم در تربیت دینی، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1384.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران، 1372.
دهقانی، مرضیه، واکاوی الگوی مفهومی در حوزه برنامه درسی، پژوهش نامه مبانی تعلیم و تربیت، ش1، 1390.
سید رضی‏، محمد بن حسین، نهج البلاغة، قم: هجرت، 1414ق.
شولتز، دوان، نظریه‌های شخصیت، تهران: ارسباران، 1383.
شیخ حر عاملى‏، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت، 1409ق.
صالحی شامی، محمد بن یوسف، سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیر العباد، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1414ق.
فجری، محمدمهدی، خودباوری، مجله مبلغان، 98، 1386.
فعالی، محمدتقی، خودباوری، تهران: دارالصادقین، 1392.
قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن، 1388.
قمی، عباس، هَدیةُ الْاَحْباب فی ذِکْر الْمَعْروفین بِالْکُنیٰ وَ الْاَلْقاب وَ الْاَنْساب، تهران: امیرکبیر، 1363.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران‏: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
کشى، محمد بن عمر، رجال الکشی- إختیار معرفة الرجال‏، مشهد: نشر دانشگاه مشهد، 1409ق.
مجلسى‏، محمدباقر بن محمد تقى، بحار الأنوار، بیروت‏: دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران: سپهر، 1384.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1371.
نورى‏، حسین بن محمدتقى، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، قم‏: مؤسسة آل البیت^، 1408ق.