پیامدهای اجتماعی و حقوقی ترک امر به معروف و نهی از منکر از نظر قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری رشته تفسیر تطبیقی جامعة المصطفی العالمیه قم ایران، ر

2 نویسنده مسئول، هیئت علمی مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث، جامعه المصطفی العالمیه ،قم ایران

10.22034/qve.2025.15435.1596

چکیده

هدف: پژوهش حاضر با تکیه بر آیات قرآن کریم و تفاسیر معتبر، به بررسی پیامدهای اجتماعی ترک فریضه امر به معروف و نهی از منکر می‌پردازد. اهمیت موضوع در آن است که این آموزه وحیانی از دیدگاه قرآن تنها یک وظیفه فردی نیست، بلکه یک تکلیف اجتماعی با آثار گسترده در حیات جمعی به شمار می‌رود.
روش: تحقیق حاضر کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است. بدین منظور آیات قرآن، روایات و آرای مفسران بزرگ درباره وظایف فردی و اجتماعی این فریضه گردآوری و تحلیل شده و در ادامه مؤلفه‌های پیامدهای اجتماعی ترک امر به معروف و نهی از منکر استخراج گردیده است.
یافته‌ها: نتایج نشان می‌دهد که: 1. مخاطب این آموزه در قرآن تنها فرد نیست، بلکه جامعه نیز به‌مثابه موجودی حقیقی، مورد خطاب قرار دارد. 2. ترک این فریضه افزون بر اثرگذاری بر فرد، پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم اجتماعی به دنبال دارد.3. رابطه متقابل فرد و اجتماع در ترک امر به معروف و نهی از منکر، موجب گسترش دامنه عواقب از فرد به خانواده و کل جامعه می‌گردد.
نتیجه‌گیری: مهم‌ترین پیامدهای اجتماعی ترک این آموزه قرآنی عبارت است از: انحطاط خانواده، رواج فساد اخلاقی و اجتماعی، نزول بلاها و مصائب، و تغییر یا سلب نعمت‌های الهی. این پیامدها بر اساس اعتقاد به وجود حقیقی جامعه، نه تنها متوجه افراد خاطی، بلکه گریبانگیر کل اجتماع خواهد شد. بنابراین پاسداشت امر به معروف و نهی از منکر، شرط بنیادین حفظ سلامت اجتماعی و وحدت امت اسلامی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Social and legal Consequences of Abandoning the Command of Good and the Prohibition of Evil According to the Quran

نویسندگان [English]

  • fazil Ali Fazeli 1
  • Hameed raza toosi 2
1 PhD Graduate in Comparative Exegesis, Al-Mustafa International University:
2 Corresponding Author, Faculty Member at the Higher Education Complex of Quran and Hadith, Al-Mustafa International University
چکیده [English]

Objective: This study, based on the Qur’an and classical exegesis, investigates the social consequences of neglecting the Islamic duty of enjoining good and forbidding evil. The significance of the subject lies in the fact that, according to the Qur’an, this principle is not merely an individual obligation but a collective responsibility with far-reaching social impacts.
Method: This research employs a descriptive-analytical approach through a library-based study. Qur’anic verses, Hadith, and exegetical opinions were collected, categorized, and analyzed in order to extract the main components of the social consequences of neglecting this Qur’anic command.
Results: The results indicate that: 1. The addressee of this divine duty is not only the individual but also the society as a real entity. 2. Neglecting this obligation affects both individuals and the wider community.
 3. The reciprocal relationship between individual behavior and society extends the scope of negative consequences from individuals to families and the broader social structure.
Conclusion: The most evident social consequences of neglecting this Qur’anic principle include family disintegration, the spread of corruption, the descent of calamities, and the alteration or withdrawal of divine blessings. Based on the Qur’anic perspective, these consequences extend beyond the individual wrongdoer and encompass the whole community. Thus, enjoining good and forbidding evil is an essential safeguard for social health and the unity of the Muslim Ummah. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Enjoining good
  • Forbidding evil
  • Social consequences
  • Independent identity of society
  • Reciprocal duties of individual and society
ابن‌خلدون، عبدالرحمان بن محمد، مقدمه ابن‌خلدون، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۶ش.
ابن‌فارس، احمد، معجم مقاییس‌اللغة، قم: مکتب الإعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۶ق.
ارجینی، حسین، «امر به معروف و نهی از منکر؛ رهیافتی نظری برای مبارزه با رژیم طاغوت از دیدگاه امام خمینی»، فصلنامۀ مطالعات انقلاب اسلامی، شماره ۳۹، ۱۳۹۳ش.
بستانی، فؤاد ابرام، فرهنگ ابجدی (عربی–فارسی)، ترجمه: رضا مهیار، [بی‌جا]: اسلامی، ۱۳۷۶ش.
بیرو، آلن، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمۀ باقر ساروخانی، تهران: نشر کیهان، ۱۳۸۰ش.
جصاص، احمد بن علی، احکام القرآن، تحقیق: محمد صادق قمحاوی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوقی، تهران: گنج دانش، ۱۳۸۷ش.
جعفری، یعقوب، تفسیر کوثر، جلد ۵، قم: هجرت، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، تحقیق: حسین شفیعی و محمد فراهانی، قم: انتشارات اسراء، ۱۳۹۰ش.
جوهری فارابی، ابونصر اسماعیل بن حماد، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، ترجمه و تحقیق: عطار احمد عبدالغفور، بیروت: دارالعلم للملایین، ۱۴۰۷ق.
حلّی (محقق حلی)، نجم‌الدین جعفر بن حسن، شرائع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: انتشارات اسماعیلیه، ۱۴۰۸ق.
دورکیم، امیل، قواعد روش‌شناسی جامعه‌شناسی، ترجمه: محمدعلی کاردان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۳ش.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسن بن محمد بن فضل، معجم مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دار الکاتب العربی، ۱۳۹۲ق.
رحیملو، عباس؛ طیب‌حسینی، سید محمود، «گسترۀ مکلفان امر به معروف در آیه ۱۰۴ سوره آل‌عمران (تحلیل ساختار متن)»، مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، شماره ۱۷، بهار ۱۴۰۰.
رشید رضا، محمد، تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار)، بیروت: دارالمعرفه، ۱۴۱۴ق.
زجاج، ابراهیم، اعراب‌القرآن (منسوب به زجاج)، قم: دارالتفسیر، ۱۳۷۴ش.
زمخشری، محمود بن عمر بن محمد، تفسیر کشاف، ترجمه: مسعود انصاری، تهران: نشر ققنوس، ۱۳۹۱ش.
سعیدیان‌جزی، مریم، «آثار امر به معروف و نهی از منکر در حوزه‌های اجتماعی»، پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، شماره ۱۰۷، ۱۳۹۴ش.
شاه‌فضل قمصری، علیرضا، «نقش حکومت در اجرای فریضه امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه مفسرین متقدم و متأخر»، فصلنامه مطالعات تفسیری، شماره ۵۶، زمستان ۱۴۰۲.
شرتونی، محمد بن مکرم سعید، أقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد، قم: [بی‌نا]، ۱۴۰۳ق.
شمخانی، اژدر، «پیامدهای کوتاهی در فریضه امر به معروف و نهی از منکر»، بصیرت و تربیت اسلامی، شماره ۴۸، ۱۳۹۸ش.
صدر، سید محمدباقر، سنت‌های تاریخ و فلسفه اجتماعی در مکتب قرآن، ترجمه و نگارش: حسین منوچهری، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجا، ۱۳۳۹ش.
صدیق سروستانی، رحمت‌الله؛ رجبی، محمود و دیگران، درآمدی بر جامعه‌شناسی اسلامی، تهران: سمت، چاپ سوم، ۱۳۸۵ش.
طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
طبرسی، فضل‌ بن حسن، مجمع‌البیان، بیروت: دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق.
طبرسی، فضل‌ بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، تصحیح: ابوالقاسم گرجی، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، ۱۴۱۲ق.
طبری، محمد بن جریر، جامع‌البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر طبری)، بیروت: دارالمعرفه، ۱۴۱۲ق.
طریحی، فخرالدین، مجمع‌البحرین، تحقیق: سید احمد حسینی، تهران: کتابفروشی مرتضوی، ۱۳۷۵ش.
طوسی (شیخ)، محمد بن حسن، الاقتصاد الهادی إلی طریق الرشاد، تهران: کتابخانه جامع چهل‌ستون، ۱۳۷۵ش.
عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی بن احمد، شرح لمعه، ترجمه: علی شیروانی و محمدمسعود عباسی، قم: دارالعلم، ۱۳۹۸ش.
عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نورالثقلین، قم: اسماعیلیان، ۱۴۱۵ق.
عضدانلو، حمید، آشنایی با مفاهیم اساسی جامعه‌شناسی، تهران: نشر نی، ۱۳۸۶ش.
فخررازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، تحقیق: محسن آل‌عصفور، قم: مؤسسه دارالهجره، ۱۴۰۹ق.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، تاج‌العروس من جواهر القاموس، تحقیق: علی شیری، بیروت: دارالفکر، ۱۴۱۴ق / ۱۹۹۴م.
فیض کاشانی، تفسیر صافی، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۲ق.
فیومی، احمد بن محمد؛ غزالی، محمد بن محمد؛ رافعی قزوینی، عبدالکریم بن محمد، مصباح‌المنیر فی غریب الشرح الکبیر الرافعی، قم: مؤسسه دارالهجره، ۱۴۱۴ق.
قاری سید فاطمی، سید محمد؛ مشهدی، علی، «ماهیت حق بر محیط زیست»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، ویژه‌نامه شماره ۶، صص ۲۲۱–۲۵۲، ۱۳۹۰ش.
قاسمی، لیلا؛ محمدی، باب‌الله، «نگرشی بر معانی فتنه در قرآن با استناد به تفاسیر»، فصلنامه مطالعات علوم قرآنی، دوره ۳، شماره ۹، ۱۳۹۱ش.
قرشی، سید علی‌اکبر، قاموس‌القرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام‌القرآن، تهران: ناصرخسرو، ۱۳۶۴ش.
قطب، سید، تفسیر فی ظلال القرآن، بیروت: دارالشروق، ۱۴۲۵ق.
کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی: خانواده، جلد ۱، تهران: نشر میزان، ۱۳۸۲ش.
کوین، بروس، درآمدی بر جامعه‌شناسی، ترجمه: محسن ثلاثی، [بی‌جا]: نشر توتیا، ۱۳۹۶ش.
محمدی، ابوالحسن، قواعد فقه، تهران: نشر میزان، ۱۳۸۵ش.
مراغی، احمد بن مصطفی، تفسیر المراغی، بیروت: دارالفکر، [بی‌تا].
مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، تاج‌العروس، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۸۶ق.
مشهدی، علی، حق بر محیط زیست سالم، تهران: انتشارات میزان، چاپ اول، ۱۳۹۲ش.
مصباح یزدی، محمدتقی، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، قم: مؤسسه پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۳۸۸ش.
مطهری، مرتضی، آشنایی با قرآن (تفسیر سوره نور)، تهران: انتشارات صدرا، ۱۳۸۴ش.
مطهری، مرتضی، فلسفه تاریخ، تهران: صدرا، ۱۳۶۹ش.
مطهری، مرتضی، امر به معروف در آثار استاد شهید آیت‌الله مطهری، گردآورنده: حسین جوادی‌نیا، قم: انتشارات صدرا، ۱۳۸۹ش.
مطهری، مرتضی، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی (جامعه و تاریخ)، قم: انتشارات صدرا، ۱۳۷۵ش.
مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم: دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
مقدس اردبیلی، احمد، زبده‌البیان فی أحکام‌القرآن، تهران: مکتبه المرتضویه، [بی‌تا].
مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۵۴ش.
منصوری‌طلب، عمران؛ علیدادی، زهرا؛ شطیحاوی، مریم؛ کریمی‌نیا، محمدمهدی، «پیامدهای اجتماعی ترک امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه نهج‌البلاغه»، معارف علوم اسلامی و انسانی، شماره ۸، بهار ۱۴۰۱ش.
مولایی، یوسف، «نسل سوم حقوق بشر و حق بر محیط زیست سالم»، فصلنامه دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره ۴، ۱۳۸۶ش.
مولوی، محمد، «پیامدسنجی ترک فریضه امر به معروف و نهی از منکر در جامعه با تأکید بر دیدگاه امام علی×»، شماره ۱۳، ۱۳۹۵ش.