اصول و روش‌های تربیت هنری-رسانه‌ای در قرآن؛ با تأکید بر آیات فقهی مربوط به هنر و رسانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه فقه و حقوق، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.

2 نویسنده مسئول، دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم

3 گروه فقه و حقوق، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

10.22034/qve.2025.20234.1809

چکیده

هدف: این پژوهش با هدف تبیین اصول و روش‌های تربیت هنری-رسانه‌ای از منظر قرآن کریم، با تأکید بر آیات فقهی مرتبط با هنر و رسانه، انجام شده است. اهمیت موضوع در فطری بودن میل به زیبایی، نقش روزافزون هنر و رسانه در تربیت و ضعف پیشینه پژوهشی در این عرصه نهفته است.
روش: روش تحقیق توصیفی-تحلیلی با شیوه «تفسیر موضوعی استنطاقی» بر اساس دیدگاه تفسیری شهید صدر (ره) است. مراحل این روش شامل: انتخاب مسأله، تحدید و تبیین مسأله، استخراج و گردآوری آیات، تعیین حدود دلالت، دسته‌بندی منطقی ریزموضوعات و تفسیر اجتهادی آیات بود.
یافته‌ها: یافته‌های تحقیق نشان داد که از آیات فقهی مرتبط با هنر و رسانه می‌توان سه اصل تربیتی اساسی استخراج کرد: احتراز از لهو و لعب، پرهیز از غنا و مراقبت. همچنین روش‌های تربیتی برگرفته از قرآن در این حوزه شامل: تبیین مصادیق حرام از آثار هنری، پرهیز دادن از کتب ضلال، تعیین حدود استفاده از آثار هنری، امر به مقابله با دشمنان در عرصه‌های هنری و رسانه‌ای و تعیین چارچوب‌هایی برای هنرمندان است.
نتیجه‌گیری: نتایج تحقیق نشان می‌دهد که آیات فقهی قرآن، چارچوبی غنی برای تربیت هنری-رسانه‌ای ارائه می‌دهند. این چارچوب در قالب اصول و روش‌ها، می‌تواند مبنایی برای تربیت صحیح و هدایت متربیان در عرصه هنر و رسانه باشد و در جهت مصون‌سازی جامعه از انحرافات فرهنگی و رسانه‌ای نقش‌آفرینی کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Principles and Methods of Artistic-Media Education in the Quran; With Emphasis on Jurisprudential (Fiqh) Verses Related to Art and Media

نویسندگان [English]

  • hosseinali salehimanesh 1
  • Seyyed Mohammad Mahdi Ahmadi 2
  • Seyed Hasan Abedian Kolkhoran 3
1 . Department of Jurisprudence and Fundamentals of Law, Qom Branch, Islamic Azad University, Qom, Iran
2 Corresponding Author, Associate Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Law, Qom Branch, Islamic Azad University, Qom, Iran
3 Department of jurisprudence and law, Qom Branch, Islamic Azad University, Qom, Iran
چکیده [English]

Objective: This study aims to identify and explain the principles and methods of artistic-media education from the perspective of the Qur’an, with a special emphasis on jurisprudential verses related to art and media. The significance of this research lies in the innate human inclination toward beauty, the growing impact of art and media in education, and the lack of sufficient prior studies in this field.
Method: This descriptive-analytical study employed the “thematic-interpretive approach” (istintāqī thematic exegesis) based on the exegetical methodology of Martyr Muḥammad Bāqir al-Ṣadr. The process included selecting the issue, defining and clarifying it, collecting relevant verses, determining their scope of indication, categorizing sub-themes logically, and conducting an interpretive (ijtihād-based) analysis of the verses.
Results: The findings indicate that three fundamental educational principles can be derived from jurisprudential verses concerning art and media: avoidance of frivolity and play (lahw wa la‘b), abstention from ghinā (forbidden singing), and careful supervision. Furthermore, Qur’anic methods for artistic-media education include: clarifying forbidden forms of art, warning against misleading books, setting boundaries for the use of artistic works, instructing learners to resist adversaries in artistic and media domains, and establishing guidelines for artists.
Conclusions: The study concludes that jurisprudential verses of the Qur’an provide a rich framework for artistic-media education. Framed in terms of principles and methods, this framework can serve as a foundation for sound educational practice, guiding learners in art and media while protecting society from cultural and media deviations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur’an and knowledge
  • Education in the Qur’an
  • Art in the Qur’an
  • Jurisprudence and education
  • Artistic-media education
  • Āyāt al-aḥkām

مراجع

ایرانی نجفی، میرزاعلی، حاشیه المکاسب، تهران: کیا، 1384ش.
برس، اولیور استُلی و بولک، آلن، فرهنگ اندیشه نو، ترجمه گروه مترجمان، تهران: انتشارات مازیار، چاپ سوم، 1378ش.
حسینی نیشابوری، سید علی‌اکبر و صاعد رازی، محمد حسین، درسنامه تعلیم و تربیت اسلامی، قم: دارالمبلغین، ۱۴۰۳ق.
خوئی، سید ابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، قم: انتشارات لطفی، 1407ق.
انقلاب فرهنگی، سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، تهران: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی عالی انقلاب فرهنگی، سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، تهران: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، 1390ش.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین، 1417ق.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه «چهارچوب»، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، روزنه، 1310ش.
فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ دوم، قم: انتشارات هجرت، 1410ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
محمد نقی‌زاده، مبانی هنر دینی در فرهنگ اسلامی، ج1: مبانی و نظام فکری، تهران: دفتر نشر اسلامی، 1384ش.
مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران: صدرا، چاپ سی و هفتم، 1380ش.
مفید، موسوی، الف، «بازی‌های رایانه‌ای از منظر اخلاق کاربردی با پژوهش اسلامی»، فصلنامه‌نامه اخلاق، 14: 79-108، 1390ش.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1353ش.
منتظری، حسینعلی، دراسات فی المکاسب المحرمة، قم: نشر تفکر، 1415ق.
مفید، موسوی، «بازی‌های رایانه‌ای از منظر اخلاق کاربردی با علم اسلامی»، فصلنامه پژوهش‌نامه اخلاق، 1390ش.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 26 اسفند 1403
  • تاریخ بازنگری: 27 فروردین 1404
  • تاریخ پذیرش: 18 اردیبهشت 1404

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار